زنگ خطر برای ویکی‌پدیا: آیا هوش مصنوعی و شبکه‌های اجتماعی آخرین سنگر اینترنت آزاد را نابود می‌کنند؟

امروز می‌خواهیم درباره خبری صحبت کنیم که شاید در نگاه اول ساده به نظر برسد، اما در واقع مثل لرزه‌ای است که پایه‌های یکی از مهم‌ترین ستون‌های اینترنت را به لرزه درآورده است. بنیاد ویکی‌مدیا، نهاد پشتیبان ویکی‌پدیا، رسماً اعلام کرده که با یک کاهش ترافیک ویکی‌پدیا به میزان ۸ درصد در بازدیدهای انسانی مواجه شده است. این فقط یک آمار ساده نیست؛ این یک زنگ خطر جدی برای آینده دانش آزاد و کل اکوسیستم اینترنت است.

شاید شما هم مثل من، ویکی‌پدیا را آخرین وب‌سایت «خوب» و واقعی در اینترنت شلوغ امروزی می‌دانید؛ جایی که هنوز به دور از هیاهوی شبکه‌های اجتماعی سمی و محتوای بی‌کیفیت تولید شده توسط هوش مصنوعی، می‌توان به اطلاعات دست اول و معتبر دسترسی داشت. اما به نظر می‌رسد حتی این قلعه مستحکم نیز در برابر سونامی تغییرات جدید مصون نمانده است.

مقصران اصلی چه کسانی هستند؟ هوش مصنوعی و شبکه‌های اجتماعی

مارشال میلر از بنیاد ویکی‌مدیا، انگشت اتهام را به سمت دو پدیده بزرگ دنیای امروز نشانه می‌رود: هوش مصنوعی مولد و شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر ویدیو. اما این دو چگونه باعث کاهش بازدید از دانشنامه آزاد جهانی شده‌اند؟

1. موتورهای جستجو و خلاصه‌سازی با هوش مصنوعی: دیگر لازم نیست برای یافتن پاسخ سوال خود حتماً روی لینکی کلیک کنید. غول‌های جستجو مانند گوگل، با استفاده از مدل‌های هوش مصنوعی پیشرفته، پاسخ‌ها را مستقیماً در صفحه نتایج نمایش می‌دهند. این ویژگی که به آن «خلاصه سازی با هوش مصنوعی» می‌گویند، اغلب اطلاعات خود را از کجا می‌گیرد؟ درست حدس زدید، از ویکی‌پدیا! در واقع، هوش مصنوعی محتوای ویکی‌پدیا را می‌بلعد، آن را خلاصه می‌کند و به کاربر تحویل می‌دهد، بدون اینکه کاربر نیازی به بازدید از خود وب‌سایت ویکی‌پدیا داشته باشد.

2. تغییر نسل و پلتفرم‌های ویدیویی: نسل‌های جوان‌تر، به خصوص نسل Z، به طور فزاینده‌ای برای کسب اطلاعات به پلتفرم‌هایی مانند TikTok و YouTube روی می‌آورند. آن‌ها ترجیح می‌دهند یک ویدیوی کوتاه و جذاب تماشا کنند تا اینکه یک مقاله متنی را بخوانند. این تغییر رفتار، ترافیک را از وب‌سایت‌های سنتی مبتنی بر متن دور کرده و به سمت باغ‌های محصور (Walled Gardens) شبکه‌های اجتماعی هدایت می‌کند.

زنگ خطر برای اینترنت آزاد: چرا باید نگران کاهش ترافیک ویکی‌پدیا باشیم؟

شاید با خودتان بگویید: «خب چه اشکالی دارد؟ مهم این است که اطلاعات به دست مردم برسد، حالا از چه راهی فرقی نمی‌کند.» اما این نگاه بسیار ساده‌انگارانه است. کاهش ترافیک ویکی‌پدیا پیامدهای عمیق و خطرناکی دارد که آینده کل اینترنت را تهدید می‌کند. بیایید نگاهی به این خطرات بیندازیم:

• کاهش ویراستاران داوطلب: ویکی‌پدیا توسط ارتشی از داوطلبان پرشور و متخصص اداره می‌شود که وقت خود را صرف نوشتن، ویرایش و به‌روزرسانی مقالات می‌کنند. وقتی بازدیدکنندگان کمتری به سایت سر بزنند، انگیزه برای مشارکت و پیوستن به این جامعه نیز کاهش می‌یابد.
• کاهش حمایت‌های مالی: این دانشنامه عظیم بدون تبلیغات و با کمک‌های مالی مردمی سرپا ایستاده است. بازدید کمتر به معنای آگاهی کمتر از این مدل حمایتی و در نتیجه، کاهش کمک‌های مالی است که برای بقای زیرساخت‌های آن حیاتی است.
• ایجاد شکاف‌های دانش: اگر روند تولید و ویرایش محتوا کند شود، اطلاعات جدید و به‌روز با تأخیر به ویکی‌پدیا اضافه خواهند شد یا اصلاً اضافه نمی‌شوند. این یعنی مدل‌های هوش مصنوعی که از این داده‌ها تغذیه می‌کنند نیز اطلاعات قدیمی و ناقص را به ما تحویل خواهند داد.

مارشال میلر در این باره به درستی هشدار می‌دهد:

«با بازدیدهای کمتر از ویکی‌پدیا، ممکن است داوطلبان کمتری محتوا را رشد و غنی‌سازی کنند و اهداکنندگان فردی کمتری از این کار حمایت کنند.»
— مارشال میلر، بنیاد ویکی‌مدیا

این یک چرخه خطرناک است: هوش مصنوعی از دانش انسانی تغذیه می‌کند، سپس با حذف نیاز به مراجعه به منبع اصلی، انگیزه برای تولید دانش انسانی را از بین می‌برد. این یعنی اینترنت در حال بلعیدن خودش است!

نبردی نابرابر: واکنش ویکی‌پدیا و سایر ناشران

البته بنیاد ویکی‌مدیا دست روی دست نگذاشته است. آن‌ها در حال توسعه چارچوب‌های جدیدی برای ذکر منبع (Attribution) هستند تا شرکت‌های بزرگ فناوری را مجبور کنند به طور واضح اعلام کنند که اطلاعاتشان را از ویکی‌پدیا گرفته‌اند. همچنین تیم‌هایی را برای رساندن دانش به مخاطبان جوان در پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب و تیک‌تاک تشکیل داده‌اند.

اما این مشکل فقط گریبان‌گیر ویکی‌پدیا نیست. تقریباً تمام ناشران محتوا، از وبلاگ‌نویسان مستقل گرفته تا غول‌های رسانه‌ای، با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. بسیاری از آن‌ها معتقدند شرکت‌هایی مانند گوگل با استفاده از محتوای آن‌ها بدون پرداخت هزینه و بدون ارسال ترافیک، یک رابطه انگلی ایجاد کرده‌اند. دنیل کافی، رئیس اتحادیه News/Media Alliance که نماینده بیش از ۲۰۰۰ رسانه است، این وضعیت را «یک تهدید وجودی واقعی» برای صنعت خبر توصیف می‌کند.

شاید ایلان ماسک الان گام لند تری برای شروع گروکی پدیا داشته باشد.

آینده اینترنت به کدام سو می‌رود؟ یک چرخه خودتخریب‌گر

ما در یک نقطه عطف تاریخی برای آینده اینترنت قرار داریم. مسیری که در آن قدم گذاشته‌ایم، می‌تواند به یک بن‌بست ختم شود. اگر تولیدکنندگان محتوای اصلی (نویسندگان، محققان، روزنامه‌نگاران و ویراستاران داوطلب ویکی‌پدیا) انگیزه‌ای برای ادامه کار نداشته باشند، چه کسی قرار است دانش جدیدی تولید کند که مدل‌های هوش مصنوعی فردا از آن بیاموزند؟

اینترنت در خطر تبدیل شدن به یک اتاق پژواک است؛ جایی که هوش مصنوعی محتوای قدیمی تولید شده توسط انسان‌ها را بارها و بارها بازیافت می‌کند و کیفیت اطلاعات به تدریج تحلیل می‌رود. این پدیده که به آن «خودخواری مدل» (Model Collapse) می‌گویند، یک تهدید جدی است.

بیایید در جدول زیر، تفاوت دو رویکرد به اطلاعات را مقایسه کنیم:

چه کاری از دست ما برمی‌آید؟

شاید نتوانیم جلوی پیشرفت تکنولوژی را بگیریم، اما می‌توانیم به عنوان کاربران آگاه، انتخاب‌های هوشمندانه‌تری داشته باشیم:

1. به منبع اصلی مراجعه کنید: وقتی از موتورهای جستجو استفاده می‌کنید، به خلاصه هوش مصنوعی بسنده نکنید. روی لینک‌ها کلیک کنید و به وب‌سایت اصلی سر بزنید.
2. از تولیدکنندگان محتوا حمایت کنید: اگر وبلاگ، کانال یوتیوب یا وب‌سایتی را دوست دارید، از آن حمایت کنید؛ چه با اشتراک‌گذاری محتوا و چه با حمایت مالی.
3. کنجکاو بمانید: اجازه ندهید الگوریتم‌ها تمام مسیر کشف اطلاعات را برای شما تعیین کنند. در ویکی‌پدیا بچرخید، لینک‌های مرتبط را دنبال کنید و خودتان به دل دانش بزنید.

اینترنت در حال تغییر است و این تغییرات همیشه مثبت نیستند. کاهش ترافیک ویکی‌پدیا فقط نوک کوه یخ است. این وظیفه ماست که از وب آزاد، باز و انسانی که دوستش داریم، محافظت کنیم. اگر این کار را نکنیم، ممکن است روزی از خواب بیدار شویم و ببینیم که کتابخانه اسکندریه دیجیتال ما در حال سوختن است.

منبع: Decrypt