گروکی پدیا (Grokipedia) رسماً عرضه شد: رقیب هوش مصنوعی ویکی‌پدیا یا یک ابزار پروپاگاندا؟

دنیای تکنولوژی هر روز با یک خبر غافلگیرکننده از راه می‌رسد و این بار، ایلان ماسک با جدیدترین پروژه شرکت xAI خود، یعنی گروکی پدیا (Grokipedia)، تمام نگاه‌ها را به خود جلب کرده است. اما این راه‌اندازی، از همان ابتدا با مشکلات فنی گسترده و اتهامات جدی مبنی بر کپی‌برداری و سوگیری ایدئولوژیک همراه بود. این پلتفرم که با هدف تبدیل شدن به یک رقیب ویکی‌پدیا (که خود با چالش‌های جدیدی از سوی هوش مصنوعی روبروست) و ارائه یک «دانشنامه حقیقت‌جو» عرضه شده، از همان ساعات اولیه با موجی از واکنش‌های متناقض روبرو شد. اما آیا این دانشنامه هوش مصنوعی واقعاً می‌تواند جایگزین بی‌طرف و بهتری برای ویکی‌پدیا باشد یا صرفاً یک ابزار جدید برای ترویج دیدگاه‌های خاص است؟ بیایید با هم این پدیده جدید را کالبدشکافی کنیم.

گروکی پدیا چیست و چه هدفی را دنبال می‌کند؟

گروکی پدیا در واقع یک دانشنامه آنلاین است که تمام محتوای آن توسط مدل هوش مصنوعی Grok (که پیشتر در این مقاله معرفی کردیم) تولید می‌شود. ایلان ماسک مدت‌هاست که از آنچه «جهت‌گیری ایدئولوژیک» و «پروپاگاندای چپ‌گرایانه» در ویکی‌پدیا می‌نامد، انتقاد می‌کند. او هدف از ساخت این پلتفرم را ایجاد یک منبع دانش «بسیار دقیق‌تر» و «بی‌طرف» اعلام کرده که بتواند به هدف نهایی xAI، یعنی «درک جهان»، کمک کند.

ایده اصلی این است که به جای اتکا به ویراستاران انسانی که ممکن است سوگیری‌های شخصی داشته باشند، یک هوش مصنوعی قدرتمند مسئولیت جمع‌آوری، تحلیل و ارائه اطلاعات را بر عهده بگیرد. ماسک معتقد است این رویکرد می‌تواند به «پاکسازی پروپا간다» از دانش آنلاین کمک کند و یک جایگزین قابل اعتماد برای ویکی‌پدیا بسازد.

در زمان راه‌اندازی (نسخه v0.1)، این پلتفرم میزبان حدود ۸۸۵٬۲۷۹ مقاله بود. ادعا می‌شود که هوش مصنوعی Grok برای تولید هر مقاله، بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ منبع را بررسی می‌کند تا محتوایی جامع و مبتنی بر منابع ارائه دهد، اگرچه نحوه انتخاب و اولویت‌بندی این منابع هنوز مشخص نیست.

واکنش‌های اولیه: آشوب در روز اول و اتهامات جدی

راه‌اندازی گروکی پدیا با استقبال آرام همراه نبود. از همان ساعات اولیه، ترکیبی از مشکلات فنی، اتهامات کپی‌برداری، و جنجال‌های محتوایی، این پلتفرم را به صدر اخبار و بحث‌های آنلاین کشاند.

“امن‌ترین دانشنامه جهان”: مشکلات فنی و طعنه‌های کاربران

شاید اولین چیزی که بسیاری از کاربران تجربه کردند، عدم دسترسی به سایت بود. نمایش مکرر خطای Cloudflare باعث شد تا موجی از طعنه‌ها و میم‌ها در شبکه‌های اجتماعی شکل بگیرد:

“این امن‌ترین دانشنامه جهان است، چون کسی نمی‌تواند آن را بخواند!”
“ببخشید قربان، به نظر می‌رسد وب‌سایت جدید و فانتزی شما از همین الان خراب است.”

اگرچه سایت در نهایت پایدار شد، اما این شروع ناامیدکننده، خوراک لازم برای منتقدان را فراهم کرد.

اتهام کپی مستقیم از ویکی‌پدیا

یکی از جدی‌ترین انتقادات، کشف این موضوع بود که بسیاری از مقالات گروکی پدیا، به نظر می‌رسد کلمه به کلمه از مقالات مشابه در ویکی‌پدیا کپی شده باشند. کاربرانی که خودشان قبلاً مقالاتی در ویکی‌پدیا نوشته بودند (مانند کاربر ‘spacelama’ در ردیت در مورد مقاله ‘nanoindentation’)، پاراگراف‌های خود را عیناً در گروکی پدیا پیدا کردند. این موضوع باعث شد بسیاری بپرسند:

• اگر منبع اصلی همان ویکی‌پدیاست، ادعای «بهبود عظیم» و «پاکسازی پروپاگاندا» چه معنایی دارد؟
• آیا Grok صرفاً ویکی‌پدیا را خلاصه یا بازنویسی می‌کند؟

اگرچه ایلان ماسک تلویحاً اشاره کرده که Grok می‌تواند ویکی‌پدیا را بررسی و در صورت نیاز اصلاح کند، اما حجم بالای محتوای ظاهراً کپی‌شده، این ادعا را زیر سوال برد.

جنجال اصلی: بی‌طرفی یا سوگیری جدید؟

مهم‌ترین بحث پیرامون محتوای مقالات و اتهام جایگزینی سوگیری چپ‌گرایانه ویکی‌پدیا با یک سوگیری راست‌گرایانه و محافظه‌کارانه بود. چندین مقاله به طور خاص مورد هدف قرار گرفتند:

• مقاله “Transgender”: استفاده از عبارت تحقیرآمیز “transgenderism”، اشاره به زنان ترنس به عنوان “biological males”، تمرکز بر ریسک‌های ایمنی برای زنان سیس‌جندر، و برجسته کردن تئوری‌های بحث‌برانگیز مانند “سرایت اجتماعی” (social contagion) به شدت مورد انتقاد قرار گرفت.
• مقاله “George Floyd”: منتقدان (مانند کاربر ‘DoyougrokGary’ در X) اشاره کردند که مقاله با تمرکز بر سوابق کیفری او آغاز می‌شود و جزئیات علت اصلی مرگ (فشار زانوی درک شووین) را کم‌اهمیت جلوه می‌دهد.
• مقاله “Donald Trump”: این مقاله به دلیل تمرکز بر انتقاد از پوشش رسانه‌ای (اتهام “جهت‌گیری چپ‌گرایانه” به CNN و NYT) و تکرار بدون نقد برخی از نقاط صحبت ترامپ مورد انتقاد قرار گرفت.
• اطلاعات غلط و خطرناک (گزارش WIRED): مقاله مربوط به “پورنوگرافی همجنسگرایان” به اشتباه ادعا می‌کند که گسترش پورن باعث تشدید بحران ایدز شده است؛ ادعایی که از نظر علمی رد شده و خطرناک تلقی می‌شود.

این مثال‌ها باعث شد بسیاری نتیجه بگیرند که گروکی پدیا نه تنها بی‌طرف نیست، بلکه فعالانه در حال ترویج یک دیدگاه خاص است.

نکات مثبت و نگاه‌های خوش‌بینانه

با وجود حجم بالای انتقادات، نکات مثبتی نیز مطرح شد:

• استقبال چهره‌های سرشناس: لری سنگر (هم‌بنیان‌گذار ویکی‌پدیا) و اریک ریموند (چهره شناخته‌شده دنیای متن‌باز) هر دو بیان کردند که مقالات مربوط به خودشان در گروکی پدیا (با وجود برخی خطاها) نسبت به نسخه ویکی‌پدیا بهبود یافته است.
• پوشش بهتر برخی موضوعات بحث‌برانگیز: کاربرانی مانند ‘Mark F. Proudman’ در X معتقد بودند که مقالات مربوط به موضوعاتی مانند “مارکسیسم فرهنگی” یا “نظریه نشت آزمایشگاهی کووید” در گروکی پدیا پوشش متعادل‌تری نسبت به ویکی‌پدیا دارند.
• پتانسیل برای آینده: برخی کاربران (مانند ‘Nick’ در X) با وجود مشاهده سوگیری، نسبت به آینده گروکی پدیا “محتاطانه خوش‌بین” بودند و امیدوارند با تنظیمات بیشتر، مدل بهبود یابد.
• شفافیت در منابع (نسبی): گرچه ناقص، اما تلاش برای ارائه لیست منابع برای ادعاها، نسبت به مدل‌های زبانی که هیچ منبعی ارائه نمی‌دهند، یک گام مثبت تلقی شد.

کمبودهای رابط کاربری و عملکردی

جدا از بحث محتوا، نسخه اولیه از نظر فنی نیز کمبودهای زیادی داشت:

• نبود تصاویر، ویدیو یا هرگونه محتوای چندرسانه‌ای.
• فقدان لینک‌های داخلی بین مقالات.
• نبود فهرست مطالب (Table of Contents) برای مقالات طولانی.
• عدم وجود قابلیت ویرایش توسط کاربران (در نسخه اولیه).
• ساختاردهی ضعیف برخی مقالات.

جدال بر سر بی‌طرفی: آیا گروکی پدیا واقعاً «حقیقت‌جو» است؟

ادعای اصلی ایلان ماسک، ساخت یک دانشنامه بی‌طرف است، اما شواهد اولیه چیز دیگری را نشان می‌دهد. مشکل اساسی اینجاست که هوش مصنوعی (حتی مدلی مانند Grok که پرسوناهای خاص خود را دارد) در خلاء عمل نمی‌کند. الگوریتم‌ها توسط انسان‌ها طراحی و با داده‌هایی که انسان‌ها جمع‌آوری کرده‌اند، آموزش می‌بینند. اگر داده‌های آموزشی یا تنظیمات نهایی مدل دارای سوگیری باشند، خروجی نیز ناگزیر جهت‌دار خواهد بود.

شواهد اولیه نشان می‌دهد گروکی پدیا به جای حذف کامل سوگیری، در تلاش است تا یک «تعادل» از دیدگاه ایلان ماسک ایجاد کند که این خود نوعی سوگیری است. برای مثال:

• استفاده از عبارت تحقیرآمیز و غیرعلمی «ترنسجندریسم» و معرفی زنان ترنس به عنوان «مردان بیولوژیک».
• تمرکز اولیه بر سوابق کیفری جورج فلوید به جای توضیح علت اصلی مرگ او و زمینه اعتراضات.
• گنجاندن انتقادات ایلان ماسک از مجله WIRED در مقاله خود مجله WIRED در گروکی پدیا.
• طرح ادعاهای نادرست و خطرناک مانند ارتباط پورنوگرافی همجنسگرایان با بحران ایدز.

این موارد نشان‌دهنده یک دیدگاه خاص و تلاش برای بازنویسی روایت‌های پذیرفته شده است، نه لزوماً ارائه یک تصویر بی‌طرف.

در جدول زیر، مقایسه‌ای سریع بین این دو پلتفرم ارائه شده است:

آینده گروکی پدیا و دنیای دانش آنلاین

با تمام انتقادات، نباید فراموش کرد که این تنها نسخه «v0.1» از گروکی پدیا است. این پلتفرم پتانسیل زیادی برای رشد و بهبود دارد. رقابت همیشه چیز خوبی است و شاید ظهور یک رقیب جدی، ویکی‌پدیا را نیز وادار به بازنگری در سیاست‌ها و بهبود کیفیت خود کند.

با این حال، خطرات نیز بزرگ هستند. اگر دانشنامه‌های تولیدشده توسط هوش مصنوعی به ابزاری برای کنترل اطلاعات و شکل دادن به افکار عمومی تبدیل شوند، با چالش جدیدی در عصر دیجیتال روبرو خواهیم بود. آینده نشان خواهد داد که آیا گروکی پدیا به یک منبع دانش قابل اعتماد تبدیل می‌شود یا به سرنوشت پروژه‌های مشابهی که سعی در ایجاد «حقیقت جایگزین» داشتند، دچار خواهد شد.

در نهایت، پروژه گروکی پدیا یک گام جسورانه اما بسیار پرحاشیه در دنیای دانش آنلاین است. این پلتفرم نشان می‌دهد که نبرد بر سر «حقیقت» در عصر هوش مصنوعی وارد مرحله جدیدی شده است. باید منتظر ماند و دید که آیا ایلان ماسک می‌تواند به وعده‌های خود عمل کند یا این پروژه نیز به لیست بلندبالای ایده‌های جنجالی او اضافه خواهد شد.

نظر شما چیست؟ آیا به آینده یک دانشنامه هوش مصنوعی مانند گروکی پدیا خوش‌بین هستید یا نگران جهت‌گیری آن هستید؟ دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید!

منابع اصلی برای این تحلیل:

• گزارش WIRED درباره محتوای جهت‌دار گروکی پدیا
• گزارش FOX Business درباره راه‌اندازی و مشکلات فنی
• بحث‌های کاربران در پلتفرم X (توییتر) و Reddit (r/singularity, r/wikipedia)

منبع اصلی اعلام خبر: Elon Musk X Account