آیا ربات‌های هوش مصنوعی جایگزین فضانوردان انسانی می‌شوند؟
در شب کریسمس امسال، یک فضاپیمای خودران به نام پروب خورشیدی پارکر ناسا از خورشید عبور کرد و رکورد نزدیک‌ترین فاصله به خورشید را در میان تمامی ساخته‌های بشر شکست. این فضاپیما که از جو خورشید عبور کرده، مأموریتی برای کشف اطلاعات بیشتر درباره این ستاره، از جمله چگونگی تأثیر آن بر آب‌وهوای فضایی زمین، …
در شب کریسمس امسال، یک فضاپیمای خودران به نام پروب خورشیدی پارکر ناسا از خورشید عبور کرد و رکورد نزدیک‌ترین فاصله به خورشید را در میان تمامی ساخته‌های بشر شکست. این فضاپیما که از جو خورشید عبور کرده، مأموریتی برای کشف اطلاعات بیشتر درباره این ستاره، از جمله چگونگی تأثیر آن بر آب‌وهوای فضایی زمین، دارد.
این عملیات که بدون دخالت مستقیم انسان انجام شده، دستاوردی تاریخی برای بشریت محسوب می‌شود، زیرا این فضاپیما تمامی وظایف برنامه‌ریزی‌شده خود را به‌طور خودکار و بدون ارتباط با زمین انجام داده است.
در شش دهه گذشته، کاوشگرهای رباتیک متعددی به سراسر منظومه شمسی ارسال شده و به مقاصدی رسیده‌اند که برای انسان عملا غیرممکن است. پروب خورشیدی پارکر طی پرواز ۱۰ روزه خود، دمایی معادل ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد را تجربه کرد.
اما موفقیت این فضاپیماهای خودکار – همراه با پیشرفت هوش مصنوعی – این پرسش را مطرح می‌کند که نقش انسان در اکتشافات فضایی آینده چه خواهد بود؟
برخی دانشمندان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا اصلاً به حضور فضانوردان انسانی نیاز خواهد بود یا خیر.
لرد مارتین ریس، اخترشناس سلطنتی بریتانیا، می‌گوید: “ربات‌ها به‌سرعت در حال پیشرفت هستند و دلایل حضور انسان‌ها در فضا هر روز ضعیف‌تر می‌شود. من فکر نمی‌کنم که پول مالیات‌دهندگان باید صرف فرستادن انسان به فضا شود.”
او همچنین به خطرات مربوط به ارسال انسان به فضا اشاره می‌کند: “تنها دلیل موجه برای فرستادن انسان به فضا، ماجراجویی و تجربه‌ای برای افراد ثروتمند است که باید به‌صورت خصوصی تأمین مالی شود.”
اندرو کوتس، فیزیک‌دان از کالج دانشگاهی لندن، نیز با این نظر موافق است و می‌گوید: “برای اکتشافات جدی فضایی، من ترجیح می‌دهم از ربات‌ها استفاده شود. [آن‌ها] می‌توانند به نقاط دورتر بروند و کارهای بیشتری انجام دهند.”
کوتس همچنین استدلال می‌کند که استفاده از ربات‌ها به جای به انسان‌ها ارزان‌تر تمام می‌شود:« با پیشرفت هوش مصنوعی، ربات‌ها می‌توانند هوشمندتر و کارآمدتر شوند.»
اما این موضوع چه معنایی برای نسل‌های آینده فضانوردان مشتاق خواهد داشت؟ و آیا واقعاً وظایفی وجود ندارد که انسان‌ها در فضا قادر به انجام آن باشند که ربات‌ها-هرچند پیشرفته – هرگز نتوانند؟
ربات‌ها در مقابل انسان‌ها
فضاپیماهای رباتیک تاکنون به تمام سیارات منظومه شمسی و همچنین بسیاری از سیارک‌ها و دنباله‌دارها سفر کرده‌اند. اما انسان‌ها تنها به دو مقصد رفته‌اند: مدار زمین و ماه.
در مجموع، از سال ۱۹۶۱ که یوری گاگارین از اتحاد جماهیر شوروی سابق اولین کاوشگر فضایی شد، حدود ۷۰۰ نفر به فضا سفر کرده‌اند. بیشتر آن‌ها به مدار زمین (چرخش به دور زمین) یا زیرمدار (پروازهای عمودی کوتاه به فضا که چند دقیقه طول می‌کشند، مانند پروازهای موشک نیو شپرد شرکت بلو اوریجین) رفته‌اند.
دکتر کلی واینرزمیث، زیست‌شناس از دانشگاه رایس تگزاس و نویسنده کتاب شهری در مریخ، می‌گوید:« پرستیژ همیشه یکی از دلایل حضور انسان در فضا خواهد بود. کشورها با فرستادن انسان به فضا تلاش می‌کنند قدرت، کارآمدی نظام سیاسی خود و هوش و توانایی مردمشان را به جهان نشان دهند. این کار نوعی ابزار دیپلماتیک و تبلیغاتی محسوب می‌شود.»
اما جدای از تمایل ذاتی به کاوش یا حس پرستیژ، انسان‌ها در مدار زمین نیز پژوهش‌ها و آزمایش‌هایی انجام می‌دهند، مانند آنچه در ایستگاه فضایی بین‌المللی رخ می‌دهد، و از این تحقیقات برای پیشبرد علم استفاده می‌کنند.
ربات‌ها می‌توانند در تحقیقات علمی نقش بزرگی ایفا کنند، زیرا قادرند به مکان‌هایی بروند که برای انسان‌ها غیرقابل‌سکونت هستند و با استفاده از ابزارهای پیشرفته به مطالعه و بررسی جو و سطوح سیارات بپردازند.
دکتر واینرزمیث می‌گوید: «انسان‌ها انعطاف‌پذیرتر هستند و کارها را سریع‌تر از ربات‌ها انجام می‌دهند، اما نگه داشتن آن‌ها در فضا بسیار سخت و هزینه‌بر است. »
در کتاب رمان مداری (Orbital) که در سال ۲۰۲۴ جایزه بوکر را دریافت کرد، سامانتا هاروی با لحنی شاعرانه‌تر می‌نویسد:«یک ربات به آب، مواد مغذی، دفع مواد زائد یا خواب نیاز ندارد… هیچ خواسته یا نیازی ندارد.»
محدودیت‌ها و چالش‌ها
اما ربات‌ها نقاط ضعفی نیز دارند. بسیاری از آن‌ها آهسته و روشمند کار می‌کنند. برای مثال، رُوِرهای مریخ (وسایل نقلیه موتوری کنترل از راه دور) با سرعتی کمتر از ۰.۱ مایل بر ساعت حرکت می‌کنند.
دکتر ایان کرافورد، دانشمند علوم سیاره‌ای از دانشگاه لندن، می‌پرسد:«هوش مصنوعی می‌تواند انسان‌ها را در شطرنج شکست دهد، اما آیا این بدین معنی است که می‌تواند در کاوش محیط‌ها هم از انسان‌ها بهتر باشد؟ما هنوز پاسخ قطعی نداریم.»
او معتقد است که الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند باعث “کارآمدتر شدن“ رُوِرها شوند.
نقش دستیارهای هوش مصنوعی و ربات‌های انسان‌نما
تکنولوژی می‌تواند با تکمیل سفرهای فضایی انسان‌ها، وظایف تکراری را خودکار کند و به فضانوردان اجازه دهد روی تحقیقات مهم‌تر تمرکز کنند.
دکتر کری واگستاف، دانشمند علوم کامپیوتر و سیاره‌ای در ایالات متحده و پژوهشگر پیشین ناسا، توضیح می‌دهد:«هوش مصنوعی می‌تواند وظایف تکراری را خودکار انجام دهد. روی سطح سیارات، انسان‌ها خسته می‌شوند و تمرکز خود را از دست می‌دهند، اما ماشین‌ها این‌طور نیستند.»
چالش‌های توان پردازشی
مشکل این است که سیستم‌های پیچیده‌ای مانند مدل‌های زبانی بزرگ (LLM)، که از طریق پردازش مقادیر عظیمی از داده‌های متنی، زبان انسان را درک و تولید می‌کنند، به مقدار زیادی انرژی نیاز دارند.
دکتر واگستاف می‌گوید:«ما هنوز در نقطه‌ای نیستیم که بتوانیم یک مدل زبانی بزرگ را روی رُوِر مریخ اجرا کنیم. پردازشگرهای رُوِرها تقریباً با یک‌دهم سرعت یک تلفن هوشمند معمولی کار می‌کنند.»
ربات‌های انسان‌نما
ماشین‌های پیچیده‌ای با بازوها و اندام‌های رباتیک که قابلیت‌های فیزیکی انسان‌ها را تقلید می‌کنند، می‌توانند در آینده وظایف و عملکردهای ساده را در فضا بر عهده بگیرند. این تکنولوژی به‌ویژه در مواقعی که نیاز به حرکات شبیه انسان باشد، کارآمدتر خواهد بود.
ربات ولکری ناسا که توسط مرکز فضایی جانسون ساخته شد، برای شرکت در یک رقابت آزمایشی رباتیک در سال ۲۰۱۳ طراحی شده بود. این ربات که وزنی معادل ۳۰۰ پوند (حدود ۱۳۶ کیلوگرم) و قدی برابر با ۶ فوت و ۲ اینچ (حدود ۱۸۸ سانتی‌متر) دارد، ظاهری شبیه به استورم تروپرهای مجموعه جنگ ستارگان دارد. با این حال، ولکری یکی از تعداد رو به افزایش ربات‌های انسان‌نما با توانایی‌های فراتر از انسان است.
مدت‌ها پیش از ساخت ولکری، ناسا رابونات را به‌عنوان اولین ربات انسان‌نما برای استفاده در فضا طراحی کرده بود. این ربات برای انجام وظایفی ساخته شد که پیش از آن توسط انسان‌ها انجام می‌شد.
دست‌های طراحی‌شده ویژه رابونات به آن امکان می‌داد که از همان ابزارهایی استفاده کند که فضانوردان استفاده می‌کردند و وظایف پیچیده و حساسی مانند گرفتن اشیا یا زدن کلیدها را انجام دهد؛ کارهایی که برای دیگر سیستم‌های رباتیک بسیار چالش‌برانگیز بود.
یک مدل پیشرفته‌تر از رابونات در سال ۲۰۱۱ با شاتل فضایی دیسکاوری به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاده شد. در آنجا، این ربات در کارهای تعمیر و نگهداری و همچنین مونتاژ قطعات کمک می‌کرد.
دکتر شان عظیمی، مدیر تیم رباتیک در مرکز فضایی جانسون ناسا در تگزاس، می‌گوید:«اگر نیاز به تعویض یک قطعه یا تمیز کردن یک پنل خورشیدی باشد، می‌توانیم این کار را به‌صورت رباتیک انجام دهیم. ما ربات‌ها را راهی برای ایمن نگه داشتن این زیستگاه‌ها در زمان عدم حضور انسان می‌بینیم.»
او معتقد است که ربات‌ها می‌توانند مفید باشند، نه برای جایگزینی کاوشگران انسانی، بلکه برای همکاری با آن‌ها.
برخی از ربات‌ها در حال حاضر بدون حضور انسان در سیارات دیگر کار می‌کنند و گاهی حتی به‌صورت خودمختار تصمیم‌گیری می‌کنند. برای مثال، روور کنجکاوی ناسا منطقه‌ای به نام دهانه گیل روی مریخ را کاوش می‌کند و برخی از وظایف علمی خود را به‌طور خودکار و بدون دخالت انسانی انجام می‌دهد.
دکتر واگستاف می‌گوید:«شما می‌توانید به روور دستور دهید که از یک صحنه عکس بگیرد، به دنبال سنگ‌هایی بگردد که با اولویت‌های علمی مأموریت مطابقت دارند، و سپس به‌طور خودکار لیزر خود را به سمت آن هدف شلیک کند.»
او اضافه می‌کند: «روور می‌تواند اطلاعاتی از یک سنگ خاص جمع‌آوری کرده و در حالی که انسان‌ها هنوز خواب هستند، آن را به زمین ارسال کند.»
قابلیت‌های روورهایی مانند کنجکاوی به دلیل سرعت پایینشان محدود است. اما جنبه دیگری نیز وجود دارد که ربات‌ها در آن نمی‌توانند با انسان‌ها رقابت کنند: انسان‌ها توانایی الهام‌بخشی به دیگران را دارند، چیزی که ماشین‌ها قادر به انجام آن نیستند.
پروفسور کوتس می‌گوید:«الهام‌بخشی چیزی ناملموس است.»
لروی چیائو، فضانورد بازنشسته ناسا که در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ با شاتل فضایی ناسا و به ایستگاه فضایی بین‌المللی سه بار به فضا سفر کرد، با این نظر موافق است. او می‌گوید:«وقتی انسان‌ها کاری انجام می‌دهند، دیگران با آن ارتباط برقرار می‌کنند.»
او ادامه می‌دهد:«عموم مردم از مأموریت‌های رباتیک هیجان‌زده می‌شوند. اما من انتظار دارم اولین انسان روی مریخ هیجانی حتی بزرگ‌تر از فرود اولین انسان بر ماه ایجاد کند.»
زندگی روی مریخ؟
از دسامبر ۱۹۷۲، زمانی که آخرین مأموریت آپولو به ماه انجام شد، انسان‌ها از مدار زمین فراتر نرفته‌اند. ناسا امیدوار است با برنامه آرتمیس در این دهه، انسان‌ها را دوباره به ماه بازگرداند.
در مأموریت بعدی سرنشین‌دار، چهار فضانورد در سال ۲۰۲۶ به دور ماه پرواز خواهند کرد. در مأموریت بعدی که برای سال ۲۰۲۷ برنامه‌ریزی شده ، شاهد فرود فضانوردان ناسا روی سطح ماه خواهیم بود.
آژانس فضایی چین نیز برنامه‌هایی برای ارسال فضانوردان به ماه دارد.
از سوی دیگر، ایلان ماسک، مدیرعامل شرکت آمریکایی اسپیس‌ایکس، برنامه‌های خاص خود را برای فضا دنبال می‌کند. او گفته است که هدف بلندمدتش ایجاد یک کلونی روی مریخ است، جایی که انسان‌ها بتوانند در آن فرود بیایند.
ایده او استفاده از استارشیپ، یک وسیله نقلیه بزرگ جدید است که شرکتش در حال توسعه آن است. استارشیپ ماسک با هدف اینکه در طول ۲۰ سال، جمعیتی یک میلیون نفری روی مریخ سکونت کنند، قادر خواهد بود در هر سفر به مریخ حداکثر ۱۰۰ نفر را انتقال دهد.
دکتر واینرزمیث توضیح می‌دهد:«ماسک استدلال می‌کند که ما باید به مریخ نقل مکان کنیم، زیرا در صورت بروز اتفاقی فاجعه‌بار روی زمین، این برنامه می‌تواند به‌عنوان یک پشتیبان برای بشریت عمل کند. اگر این استدلال را بپذیرید، آنگاه ارسال انسان‌ها به فضا ضروری است.»
چالش‌ها و ناشناخته‌های زندگی در مریخ
با این حال، پرسش‌های بسیاری درباره زندگی روی مریخ وجود دارد، از جمله چالش‌های فنی فراوانی که دکتر واینرزمیث معتقد است هنوز حل نشده‌اند.
او می‌گوید:«شاید نوزادان نتوانند در آن محیط رشد کنند. سؤالات اخلاقی از این دست وجود دارند که هنوز پاسخی برایشان نداریم. من فکر می‌کنم باید روند کار را کندتر کنیم.»
ادغام انسان و ربات
لرد مارتین ریس چشم‌انداز متفاوتی دارد که در آن کاوش‌های انسانی و رباتیک ممکن است تا جایی به هم گره بخورند که خود انسان‌ها بخشی از ماشین شوند تا بتوانند با محیط‌های بسیار سخت سازگار شوند. او می‌گوید:«می‌توانم تصور کنم که انسان‌ها از تمامی تکنیک‌های مهندسی ژنتیک، افزونه‌های سایبورگ و غیره استفاده کنند تا با محیط‌های بسیار خصمانه کنار بیایند.»
او اضافه می‌کند:«شاید یک گونه جدید به وجود بیاید که بتواند با خوشحالی روی مریخ زندگی کند.»
تا آن زمان، احتمالاً انسان‌ها همچنان به پیشرفت‌های کوچک خود در کیهان ادامه خواهند داد، مسیری که پیش از این توسط کاوشگران رباتیک پیموده شده است.
واکنش شما چیست؟
