مروری بر عمر 10 ساله ویندوز 10؛ موفق‌ترین شکست مایکروسافت!

ویندوز 10، سیستم عاملی که اولین بار در تاریخ 29 ژوئیه 2015 (7 مرداد 1394) منتشر شد، اکنون 10 ساله شده و پشتیبانی از آن در سال جاری میلادی به پایان خواهد رسید. این سیستم عامل، بدون شک جایگاه ویژه‌ای در حافظه جمعی کاربران خواهد داشت و دلایل متعددی برای نوستالژیک بودن آن وجود دارد. با ویندوز 10 بود که برای اولین بار، ویندوز به صورت ارتقاء رایگان ارائه شد، که خود به تنهایی عاملی تعیین کننده بود. علاوه بر این، ویندوز 10 بین ویندوز 8 که بسیاری آن را دوست نداشتند و ویندوز 11 که برای اولین بار در بیش از یک دهه، نیازمندی‌های سیستمی بالاتری را اعمال کرد، قرار گرفت.

ویندوز 10 از منظر پذیرش و استفاده کلی، موفقیتی چشمگیر بود. اما در جنبه‌های دیگر، یک شکست تمام عیار به حساب می‌آید! تقریباً تمامی وعده‌هایی که داده شده بود، یا هرگز محقق نشدند، یا متوقف گردیدند، و یا در حال حاضر در مرحله بلاتکلیفی قرار دارند. با این حال، ویندوز 10 به عنوان یک دستاورد بزرگ برای مایکروسافت در تاریخ ثبت خواهد شد. با دیجی رو همراه باشید تا سیر تحول ویندوز 10 و حواشی آن را از ابتدا تا به امروز مرور کنیم.

رهایی از فاجعه ویندوز 8؛ راهی پر از چالش و نوآوری

داستان ویندوز 8 حقیقتاً شگفت‌انگیز است. اپل در سال 2007 آیفون و در سال 2010 آیپد را معرفی کرد و برای اولین بار، کاربران بین لپ‌تاپ و دستگاهی که یک “کامپیوتر” به معنای سنتی آن نبود، حق انتخاب داشتند. پیش از آن، تنها جایگزین ارزان‌تر برای لپ‌تاپ، نوت‌بوک بود، اما حالا، صنعت فناوری در حال تحولی عظیم بود.

این تحول ابعاد مختلفی داشت. آیپد از قابلیت چندلمسی (مولتی‌تاچ) برخوردار بود و این چیزی بود که بسیاری هنگام ورود به دوران ویندوز 8 روی آن تمرکز کردند. اما به لطف پردازنده Arm، عمر باتری 10 ساعته‌ای نیز ارائه می‌داد. علاوه بر این، اپل اپ استور را داشت، فضایی امن و متمرکز برای دانلود نرم‌افزارهایی که به دستگاه آسیب نمی‌رساندند، در حالی که ویندوز با دنیای پرهرج‌ومرج اینترنت و ویروس‌ها دست‌ و پنجه نرم می‌کرد.

مایکروسافت تصمیم گرفت ویندوز را از نو بسازد و نتیجه این تصمیم، ویندوز RT و ویندوز 8 بود. ویندوز RT قرار بود چیزی باشد که امروز ویندوز مبتنی بر Arm است، بدون تکیه بر برنامه‌های شبیه‌سازی شده اینتل. مایکروسافت باور داشت که توسعه‌دهندگان نرم‌افزار، اپلیکیشن‌های خود را برای “ویندوز استور” بازطراحی خواهند کرد و کاربران بیشتر وقت خود را در محیط “مترو” سپری می‌کنند، در حالی که دسکتاپ تنها در مواقع ضروری استفاده خواهد شد.

اما همه این پیش‌بینی‌ها با شکست مواجه شدند! مایکروسافت دو نسل از سرفیس RT را عرضه کرد، اما تولیدکنندگان دیگر به سرعت تبلت‌های Arm خود را کنار گذاشتند. ویندوز 8 برای کاربران دسکتاپ یک فاجعه بود. منوی استارت به “صفحه استارت” با کاشی‌های بزرگ تبدیل شد، برخی برنامه‌ها به جای دکمه‌های استاندارد بستن که سال‌ها دیده بودیم، با جسچرهای حرکتی کنترل می‌شدند و مشکلات دیگری نیز وجود داشت.

ویندوز 10 برای رفع این مشکلات طراحی شد. بزرگ‌ترین تغییر در “پیش‌نمایش فنی” اولیه، بازگشت منوی استارت بود. حتی دستگاه‌های ویندوز RT، که هرگز به‌روزرسانی ویندوز 10 را دریافت نکردند، یک به‌روزرسانی ویژه ویندوز RT 8.1 با منوی استارت دریافت کردند.

محیط‌های دوگانه “مترو” و “دسکتاپ” حذف شدند، همان‌طور که مرورگرهای دوگانه اینترنت اکسپلورر نیز کنار رفتند. در واقع، اینترنت اکسپلورر به حاشیه رانده شد و مرورگر جدید اج (Edge)، با اسم رمز “پروژه اسپارتان”، جای آن را گرفت.

اپلیکیشن‌های فروشگاه حالا می‌توانستند در پنجره‌ها اجرا شوند، نه فقط در حالت تمام صفحه، و به جای رابط کاربری که فرض می‌کرد همه از تبلت استفاده می‌کنند، اگر کیبورد را از سرفیس جدا می‌کردید یا نمایشگر دستگاه تبدیل‌پذیر را می‌چرخاندید، “شل” (پوسته) به صورت خودکار تطبیق می‌یافت. و البته، وعده‌های زیادی داده شد که بسیاری از آن‌ها محقق نشدند.

یک ارتقاء رایگان برای همه؛ تحولی در استراتژی مایکروسافت

تمام کاربران ویندوز 7 و 8.1 واجد شرایط ارتقاء به ویندوز 10 بودند. ویندوز XP که در سال 2001 معرفی شد، برخلاف چرخه 10 ساله عمر معمول نسخه‌های ویندوز، تا سال 2014 پشتیبانی می‌شد. در واقع، تاریخ پایان پشتیبانی این سیستم عامل بارها عقب افتاد. بخشی از دلیل این کار عرضه نسخه‌های جدید برای دستگاه‌هایی مانند نوت‌بوک‌ها بود، اما واقعیت این بود که حتی پس از ده سال، کاربران زیادی همچنان از XP استفاده می‌کردند.

ویندوز XP اولین نسخه از ویندوز بود که از هسته NT در نسخه‌های خانگی استفاده می‌کرد. برای نخستین بار، مصرف‌کنندگان به درستی به این فکر می‌کردند که آیا ارزش دارد یک کامپیوتر جدید بخرند یا نه. حتی با اینکه ویندوز 7 موفق بود، XP هنوز محبوبیتش را حفظ کرده بود.

بزرگ‌ترین رقیب مایکروسافت، خود مایکروسافت بود! شرکت سعی می‌کرد محصولات جدیدش را بفروشد، ولی خریدارانش نه سراغ رقبا، بلکه سراغ نسخه‌های قدیمی‌تر خود ویندوز می‌رفتند.

این موضوع باعث تکه‌تکه شدن کاربران شد و ایده‌ای کاملاً جدید را شکل داد. ویندوز 10 قرار شد برای همه کاربران ویندوز 7، 8.1 (نه مستقیم برای ویندوز 8، چون ویندوز 8.1 خود ارتقایی رایگان برای آن بود) و ویندوز فون 8.1 رایگان باشد.

نیازهای سخت‌افزاری هم تفاوتی نکرد. تقریباً همه رایانه‌هایی که ویندوز 7 و 8.1 داشتند (به جز تعداد کمی که مشکل ناسازگاری داشتند) می‌توانستند ویندوز 10 را دریافت کنند. حتی خود ویندوز 7 هم نسبت به ویستا پیش‌نیاز سخت‌افزاری بیشتری نداشت.

هدف مایکروسافت این بود که ویندوز 10 طی دو تا سه سال روی بیش از یک میلیارد دستگاه نصب شود، اما رسیدن به این هدف حدود پنج سال زمان برد. آن یک میلیارد دستگاه فقط رایانه نبودند؛ بلکه شامل گوشی‌ها، هدست‌های واقعیت مجازی و افزوده، دستگاه‌های اینترنت اشیا و غیره هم می‌شد.

برای اینکه دیگر با خودش رقابت نکند، مایکروسافت ارتقا را کاملاً رایگان عرضه کرد! البته، اگر کامپیوتر جدیدی مونتاژ می‌کردید، باید لایسنس ویندوز می‌خریدید، هر چند امکان تهیه ارزان نسخه‌های 7 و 8.1 هم وجود داشت. ارتقاء رایگان قرار بود فقط یک سال ادامه داشته باشد، اما در عمل هیچ وقت متوقف نشد.

آخرین نسخه ویندوز؟! حالا ویندوز یک سرویس است

بسیاری از کسانی که با آن‌ها صحبت می‌کنیم می‌گویند مایکروسافت اعلام کرده بود که ویندوز 10 آخرین نسخه ویندوز خواهد بود. اما واقعیت این است که مایکروسافت هیچ وقت رسماً چنین حرفی نزد. در آستانه انتشار ویندوز 10، یکی از توسعه‌دهندگان مایکروسافت به نام جری نیکسون این موضوع را گفت و شرکت هم آن را رد نکرد.

آنچه مایکروسافت واقعاً گفت این بود که ویندوز از این پس به عنوان یک سرویس ارائه می‌شود. همین باعث شد نظریه‌های توطئه زیادی شکل بگیرد، مبنی بر اینکه این ارتقاء رایگان، مقدمه‌ای است برای تبدیل ویندوز به یک سرویس اشتراکی پولی (مانند آفیس 365). نظریه این بود که مایکروسافت کاربران را با ارتقاء رایگان جذب می‌کند، و بعد برای ادامه استفاده از ویندوز، از آن‌ها پول می‌گیرد. این نظریه‌ها بی‌اساس بودند، اما به هر حال کاربران زیادی در فضای اینترنت به آن اعتقاد داشتند.

حقیقت ماجرا این بود که در بحث «ویندوز به عنوان یک سرویس» هدف مایکروسافت این بود که به جای عرضه یک نسخه جدید در هر چند سال یکبار، کاربران به‌روزرسانی‌های بزرگی را به طور مرتب دریافت کنند. این آپدیت‌ها در ابتدا قرار بود دو بار در سال منتشر شوند، اما بعداً سالی یک بار شدند. هدف این بود که مایکروسافت کنترل بیشتری بر چرخه عمر سیستم عامل خود داشته باشد.

البته در این مسیر مشکلات زیادی پیش آمد. شرکت بارها مجبور شد سیاست‌های نصب اجباری آپدیت‌ها و زمان تأخیر مجاز برای کاربران را تغییر دهد. مثلاً در اواخر سال 2017، هنگام عرضه نسخه 1709، مرحله پیش‌نمایش را حذف کرد و در نتیجه، برخی کاربران فایل‌هایشان را از دست دادند.

در این میان، نقش جامعه کاربران پررنگ‌تر شد. این موضوع از سپتامبر 2014 با معرفی برنامه «ویندوز اینسایدر» (Windows Insider) آغاز شد. در این برنامه به جای تکیه بر آزمایش‌کنندگان داخلی، مایکروسافت تست ویندوز 10 را به همه داوطلبان سپرد و به آن‌ها اجازه داد اشکال‌ها و پیشنهادها را از طریق برنامه‌ای از پیش روی ویندوز نصب شده ثبت کنند.

این سبک ارائه ویندوز، هنوز هم ادامه دارد. اینکه برنامه مایکروسافت واقعاً این بود که ویندوز 10 آخرین نسخه باشد یا نه، روشن نیست؛ از افراد مختلف در تیم ویندوز، حرف‌های متفاوتی شنیده‌ایم. در آن زمان، macOS هنوز OS X نام داشت، پس ایده ادامه دادن با عدد «10» منطقی به نظر می‌رسید. مایکروسافت می‌توانست ظاهر ویندوز را کاملاً عوض کند ولی همچنان آن را یک نسخه دیگر از ویندوز 10 بنامد.

با این حال، چیزی که قطعی است و مایکروسافت هم به خوبی آن را می‌داند، این است که انتشار یک نسخه جدید از ویندوز، باعث افزایش چشمگیر فروش رایانه‌های شخصی می‌شود. در واقع، در دنیای فناوری امروز برندینگ مهم است.

نکته جالب اینجاست که حرف از «آخرین نسخه ویندوز» زدن شاید نه تنها در آن زمان، بلکه حالا هم چندان بیراه نباشد. چون ویندوز 11 از نظر فنی هنوز همان ویندوز 10 است. شماره ساخت نسخه جدید ویندوز 11 (24H2) برابر با 10.0.26100 است. این یعنی با وجود تغییر ظاهر و برند، مایکروسافت هنوز هم از ویندوز 10 فاصله نگرفته است.

یک ویندوز برای همه دستگاه‌ها؛ تولد پلتفرم جهانی ویندوز (UWP)

امروزه احتمالاً ویندوز 10 را مانند هر نسخه دیگر از ویندوز می‌بینید؛ یک سیستم عامل برای کامپیوتر که با آن برنامه‌های دلخواهتان را اجرا می‌کنید.

اما هدف اولیه چیزی فراتر از این بود. همان‌طور که خیلی‌ها به خاطر دارند، مایکروسافت زمانی سیستم عاملی برای گوشی‌ها داشت و قرار بود ویندوز فون 8.1 به ویندوز 10 موبایل ارتقاء پیدا کند.

پیش از معرفی ویندوز 10، مایکروسافت همچنین هولولنز (HoloLens) را معرفی کرده بود، که نسخه‌ای از سیستم عامل این شرکت به نام «ویندوز هولوگرافیک» را اجرا می‌کرد. اگر دموهای آن زمان را ببینید، متوجه می‌شوید بسیاری از چیزهایی که اپل حالا در اپل ویژن (Vision Pro) نشان می‌دهد، آن زمان هم وجود داشت. بسیاری از کسانی که هولولنز را امتحانش کردند، واقعاً از آن شگفت‌زده شدند.

قرار بود ویندوز 10 برای دستگاه‌های اینترنت اشیاء (IoT) هم عرضه شود؛ مانند ترموستات GLAS. هدف این بود که ویندوز همه جا حضور داشته باشد و یک پلتفرم برنامه‌نویسی واحد برای همه آن‌ها وجود داشته باشد.

این پلتفرم، «پلتفرم جهانی ویندوز» یا UWP نام گرفت. با آن می‌شد تنها یک برنامه ساخت که با طراحی واکنش‌گرا (Responsive) روی هر نوع دستگاهی اجرا شود.

همچنین مفهومی به نام «کانتینیوم» هم معرفی شد. پیش‌تر گفتیم ویندوز طوری طراحی شده بود که هم در حالت لپ‌تاپ و هم تبلت کار کند، ولی این ایده فراتر رفت. گوشی‌ها می‌توانستند به مانیتور وصل شوند و شبیه یک کامپیوتر دسکتاپ عمل کنند. در واقع، همان برنامه UWP که در گوشی اجرا می‌شد، حالا در نمایشگر بزرگ به شکل برنامه دسکتاپ دیده می‌شد. دقیقاً مانند یک وب‌سایت که در گوشی و کامپیوتر ظاهر متفاوتی دارد، ولی در اصل همان است.

مایکروسافت این ایده را توسعه داد و در سال 2016 از «واقعیت ترکیبی ویندوز» (Windows Mixed Reality) رونمایی کرد. با اتصال هدست به کامپیوتر، یک پوسته مخصوص اجرا می‌شد و همان برنامه‌ها در آن کار می‌کردند.

اما حالا بیشتر آن دستگاه‌ها دیگر وجود ندارند، و بدون آن‌ها، UWP هم تقریباً بی‌فایده شده است. بیشتر برنامه‌های اصلی ویندوز به نسخه‌های دسکتاپ برگشته‌اند. با اینکه برنامه‌های UWP هنوز کار می‌کنند، اما این پلتفرم دیگر به طور فعال توسعه داده نمی‌شود.

ساختن پل‌هایی برای توسعه‌دهندگان؛ استقبال مایکروسافت از همه برنامه‌ها

حتی قبل از طراحی ویندوز 8، مایکروسافت متوجه یک مشکل جدی شده بود: هیچ‌کس دیگر برنامه تازه‌ای برای ویندوز نمی‌نوشت! برنامه‌ها هنوز پشتیبانی می‌شدند و نسخه‌های جدیدی داشتند، اما پروژه‌های تازه بیشتر برای وب و از اواخر دهه 2000 برای موبایل ساخته می‌شدند. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، موفقیت اپ استور اپل در موبایل، الهام‌بخش فروشگاه برنامه‌ها در ویندوز 8 شد. در حقیقت، ویندوز 8.1 نسخه اولیه‌ای از برنامه‌های «جهانی» را داشت که به توسعه‌دهنده اجازه می‌داد با یک کد واحد، برنامه‌ای بسازد که هم در دسکتاپ و هم در موبایل کار کند.

با ویندوز 10 و UWP، مایکروسافت برنامه‌ای بزرگ‌تر داشت. ایده این بود که اگر توسعه‌دهندگان بتوانند یک برنامه بنویسند که روی همه دستگاه‌ها اجرا شود، در نتیجه برنامه‌های بیشتری ساخته خواهد شد (دست‌کم در تئوری می‌توانست اینگونه باشد). و بعد، هرکدام از این دستگاه‌ها می‌توانستند از برنامه‌هایی که برای دیگری ساخته شده‌اند استفاده کنند. مثلاً اگر برای گوشی برنامه‌ای می‌ساختید، نسخه دسکتاپ هم از آن بهره‌مند می‌شد، و بالعکس.

مایکروسافت می‌دانست که نمی‌تواند توسعه‌دهندگان را مجاب کند که فقط برای پلتفرم این شرکت کدنویسی کنند. خیلی از برنامه‌های ویندوز با کدی نوشته شده بودند که سال‌ها عمر داشت و پیچیده شده بود. اینکه از یک شرکت بخواهی برنامه‌اش را بازنویسی کند، درخواست بزرگی است.

برای حل این مشکل، تری مایرسون، مدیر وقت ویندوز، ایده «پل‌ها» (Bridges) را مطرح کرد تا انتقال برنامه‌ها به ویندوز ساده‌تر شود. چهار پل در نظر گرفته شده بود. «پروژه سنتنیال» (Project Centennial) به توسعه‌دهندگان اجازه می‌داد برنامه‌های دسکتاپشان را بسته‌بندی کرده و در فروشگاه مایکروسافت منتشر کنند؛ این برنامه‌ها در یک محیط جدا اجرا می‌شدند تا نتوانند به فایل‌های دیگر سیستم آسیب بزنند. «پروژه وست‌مینستر» (Project Westminster) هم برنامه‌های تحت وب را برای انتشار در فروشگاه ویندوز آماده می‌کرد.

دو پروژه دیگر، «آیلندوود» (Islandwood) و «آستوریا» (Astoria) بودند. آیلندوود به توسعه‌دهندگان این امکان را می‌داد که کد برنامه iOS خود را به ویندوز بیاورند و آستوریا قرار بود برنامه‌های اندروید را در ویندوز اجرا کند.

بیشتر این پروژه‌ها حالا سال‌هاست که کنار گذاشته شده‌اند. آستوریا در برخی نسخه‌های آزمایشی ویندوز 10 موبایل وجود داشت، اما پیش از انتشار عمومی حذف شد. آیلندوود هم آن‌طور که باید کار نمی‌کرد. مایکروسافت به جای اجرای مستقیم برنامه‌های iOS، تلاش کرد مجموعه‌ای از API بسازد تا بتواند کد Objective-C را استفاده کند. این پروژه دوام نیاورد، در نهایت متن‌باز شد و به تدریج کنار رفت.

پروژه وست‌مینستر مفید بود، اما نتیجه‌اش برنامه‌هایی با کیفیت پایین شد. هنوز هم برنامه‌هایی در فروشگاه مایکروسافت وجود دارد که فقط نسخه‌ بسته‌بندی شده یک وب‌سایت هستند، و در مقایسه با نسخه‌های اصلی آن‌ها در iOS یا اندروید، واقعاً ضعیف‌اند.

و در نهایت پروژه سنتنیال باقی ماند، که بهترین استقبال را در بین این چهار پروژه داشت. ایده آن جالب بود: می‌توانستید برنامه دسکتاپتان را برای انتشار در فروشگاه آماده کرده و از برخی ویژگی‌های UWP مانند «کاشی‌های زنده» (Live Tiles) بهره ببرید. اما چون این برنامه‌ها بیشتر برای رایانه‌های اینتل نوشته شده بودند، فقط روی کامپیوترهای دسکتاپ اجرا می‌شدند. امروزه، دیگر نیازی به ابزار تبدیل برنامه‌های دسکتاپ نیست، چون از ویندوز 11 به بعد، می‌توانید هر برنامه‌ای را مستقیماً در فروشگاه مایکروسافت منتشر کنید.

کاشی‌های زنده، کورتانا و مایکروسافت اج؛ قابلیت‌هایی که به تدریج کنار گذاشته شدند

از همان ابتدا بسیاری بر این باور بودند که کاشی‌های زنده چندان کاربردی نیستند. حتی در گوشی‌ها هم باعث شلوغی می‌شدند، درست مانند نوتیفیکیشن‌هایی که حالا در هر برنامه‌ای می‌بینیم. بیشتر مواقع، اطلاعاتشان به‌موقع به‌روزرسانی نمی‌شد

این قابلیت نخستین بار در ویندوز 8 معرفی شد، ولی روی دسکتاپ همیشه بی‌فایده به نظر می‌رسید. در ویندوز 10، با منوی استارت جمع‌وجورتر ادغام شد و البته، استفاده از آن بی‌معناتر هم شد! تا جایی که امروزه دیگر هیچ اثری از آن‌ها در ویندوز نمی‌بینید.

ماجرای کورتانا هم مشابه بود. این دستیار صوتی اولین بار در سال 2014 و همراه با ویندوز فون 8.1 معرفی شد و بعداً با ویندوز 10 به کامپیوترها رسید. مایکروسافت حتی اپ موبایلی کورتانا را برای iOS و اندروید منتشر کرد. یک اسپیکر هوشمند از هارمن کاردن و ترموستات GLAS از جانسون کنترلز هم بودند که کورتانا در آن‌ها گنجانده شده بود.

نام این دستیار از شخصیت هوش مصنوعی در بازی Halo گرفته شده بود، ولی در عمل به‌ اندازه آن مفید نبود! ویندوز فون کنار رفت، و دستیارهای صوتی روی کامپیوتر چندان محبوب نیستند. در پلتفرم‌هایی هم که دستیار پیش‌فرض خودشان را دارند، کمتر کسی سراغ نمونه‌های دیگر می‌رود. در نتیجه، توسعه کورتانا متوقف شد.

حالا برسیم به مرورگر مایکروسافت اج. شاید بگویید: «اما من همین حالا هم روی ویندوز 11 اج دارم!» اما باید به این نکته توجه داشته باشید که این اج آن اج نیست!

شش ماه قبل از انتشار ویندوز 10، مایکروسافت اعلام کرد که در حال ساخت مرورگری کاملاً تازه است تا جای اینترنت اکسپلورر را بگیرد. اسم رمز آن «پروژه اسپارتان» بود. این مرورگر قرار بود دستیار داخلی کورتانا، امکان نوشتن روی صفحات و PDF، حالت مطالعه بدون مزاحمت، و یک موتور جدید مبتنی بر استانداردهای وب داشته باشد؛ چیزی که اینترنت اکسپلورر در آن ضعیف عمل می‌کرد.

این مرورگر در نهایت تحت عنوان «مایکروسافت اج» معرفی شد. لوگوی آن نسخه‌ای تازه از لوگوی آبی و شناخته شده اینترنت اکسپلورر بود. هدف این بود که کاربران بدانند این مرورگر جدید است، ولی در عین حال آن را با همان نماد آشنای “e آبی” به راحتی پیدا کنند.

واقعیت این بود که نام اینترنت اکسپلورر دیگر برای خیلی‌ها منفی شده بود. گوگل کروم تقریباً بازار مرورگرهای ویندوز را در دست داشت. و همان‌طور که درباره کورتانا گفتیم، بسیار سخت است که کاربران را وادار کنید به جای برنامه‌های داخلی، از محصولات دیگر استفاده کنند. مگر اینکه از برنامه پیش‌فرض واقعاً ناراضی باشند.

متأسفانه، اج موفق نبود. در دسامبر 2018، مایکروسافت اعلام کرد که اج را از نو و این بار با هسته کرومیوم (Chromium) بازطراحی می‌کند. نتیجه‌اش چیزی شد شبیه کروم، اما بدون گوگل و با خدمات مایکروسافت. این همان مرورگری است که امروزه در ویندوز 11 می‌بینید.

مرگ گوشی‌های ویندوزی؛ پایانی تلخ برای یک رویا

مایکروسافت یکی از اولین شرکت‌هایی بود که وارد بازار گوشی‌های هوشمند شد؛ حتی سال‌ها پیش از اینکه اپل در سال 2007 آیفون را معرفی کند. اما با معرفی قابلیت چندلمسی و بعدتر اپ استور، اپل ورق را برگرداند. وقتی گوگل هم با اندروید وارد رقابت شد، مایکروسافت فهمید که برای بقا باید خودش را با شرایط جدید وفق دهد.

در سال 2010، مایکروسافت ویندوز فون 7 را معرفی کرد که البته، خودش دردسر تازه‌ای بود! این سیستم عامل بر پایه ویندوز CE ساخته شده بود؛ همان پلتفرمی که نسخه‌های قبلی ویندوز موبایل روی آن اجرا می‌شدند، اما به هیچ وجه پایدار و مطمئن نبود. وقتی ویندوز فون 8 در سال 2012 معرفی شد، هیچ کدام از دستگاه‌های قدیمی امکان ارتقا نداشتند. فقط یک نسخه بینابینی به نام ویندوز فون 7.8 عرضه شد که فقط ظاهرش به نسخه جدید شباهت داشت (مثل همان آپدیتی که برای ویندوز RT 8.1 آمد).

ویندوز فون 8 بالاخره بر پایه هسته NT ویندوز ساخته شده بود، همان هسته‌ای که نسخه دسکتاپ هم داشت و می‌توانست آینده‌دار باشد. در سال 2014، ویندوز فون 8.1 با کلی ویژگی جدید آمد. همان زمان هم مشخص شد که با معرفی ویندوز 10، نسخه موبایلی هم در راه است. یک روز پس از رونمایی از ویندوز 10، نسخه پیش‌نمایش آن برای رایانه‌ها منتشر شد و قول داده شد نسخه‌ای برای گوشی‌ها هم بیاید. همین تأخیر نشان می‌داد که موبایل دیگر اولویت اصلی مایکروسافت نیست، در حالی که رقبایش کاملاً روی موبایل متمرکز بودند.

در ژانویه 2015، تری مایرسون وعده داد که تمام دارندگان ویندوز فون 8.1 به طور رایگان به ویندوز 10 موبایل ارتقا خواهند یافت. اما وقتی ویندوز 10 در تابستان عرضه شد، نسخه موبایلش هنوز آماده نبود. البته، نسخه‌های پیش‌نمایش آن قابل نصب بودند. در واقع، تا آن موقع بیش از یک سال از عرضه آخرین گوشی پرچمدار ویندوزی در آمریکا گذشته بود.

در نوامبر 2015، مایکروسافت گوشی‌های لومیا 550، 950 و 950 ایکس ال را عرضه کرد (بعد از اینکه نوکیا را در سال 2014 خرید). این گوشی‌ها با ویندوز 10 موبایل عرضه شدند، اما برای گوشی‌های قبلی هنوز خبری از آپدیت نبود. بالاخره این به‌روزرسانی در 17 مارس 2016 منتشر شد، ولی آن‌قدر دیر بود که بیشتر شبیه عقب انداختن یک پروژه به نظر می‌رسید.

مایکروسافت همچنین نتوانست به وعده‌اش مبنی براینکه این به‌روزرسانی برای تمام گوشی‌های ویندوز فون 8.1 عرضه خواهد شد، عمل کند. بسیاری از گوشی‌ها به کلی کنار گذاشته شدند. حتی اطلاع‌رسانی به کاربران هم درست انجام نشد؛ اگر می‌خواستید گوشی‌تان را ارتقا دهید، باید خودتان می‌دانستید چنین امکانی هست یا نه. سپس، باید برنامه‌ای نصب می‌کردید، مراحل را طی می‌کردید، و تازه بعد به آپدیت دست پیدا می‌کردید. کاملاً برعکس چیزی بود که کاربران ویندوز 7 تجربه کردند، که از بس برای ارتقا به ویندوز 10 تشویق شده بود، احساس می‌کردند تحت فشار و فریب تبلیغاتی قرار گرفته‌اند!

دلایل زیادی برای شکست ویندوز فون وجود دارد. یکی از آن‌ها کمبود تنوع در دستگاه‌ها بود. پرفروش‌ترین گوشی ویندوزی، لومیا 520 بود؛ یک گوشی کوچک 4 اینچی که بعدتر حتی می‌شد آن را با قیمت 30 دلار بدون قرارداد با اپراتورهای مخابراتی خرید. اما این باعث شد رقابت فقط بر سر ارزان‌تر شدن باشد. لومیا 530 که بعد از آن آمد، حافظه کمتر، دوربین ضعیف‌تر و صفحه نمایشی بدتر داشت. و بعدتر، سری لومیا 430 آمد؛ بله، حتی می‌شد از این هم پایین‌تر رفت!

در بازار گوشی‌های ارزان قیمت، مایکروسافت تا حدی موفق بود، ولی فراموش کرد که توسعه‌دهندگان برای کاربرانی که پول خرج نمی‌کنند، برنامه نمی‌سازند! آن‌هایی که حاضر بودند هزینه کنند، گوشی خوبی برای خرید نداشتند؛ مثلاً لومیا 930 حتی در بازار آمریکا عرضه نشد. شرکت‌هایی مانند HP وارد شدند و شروع به ساخت گوشی‌هایی کردند که به جای “موبایل”، به عنوان کامپیوترهای 3 در 1 معرفی می‌شدند. در واقع، آن‌ها دیگر موبایل نبودند. مایکروسافت در بازار گوشی‌ها شکست خورد، اما در بازار رایانه‌ها هنوز جایگاه داشت. به همین خاطر، تلاش کرد گوشی‌ها را به نوعی به رایانه تبدیل کند.

اما در نهایت، به نظر می‌رسد دلیل اصلی شکست ویندوز فون این بود که مایکروسافت هرگز آن را در اولویت خود قرار نداد. بعد از عرضه نسخه 1703 از ویندوز 10 موبایل، کاربران متوجه شدند که بیلدهای 1709 موبایل شماره ساخت متفاوتی نسبت به نسخه دسکتاپ دارند و روند توسعه متفاوتی را دنبال می‌کنند. موضوعی که در آن زمان گیج‌کننده بود. آیا قرار بود نسخه‌ها با هم همگام شوند؟ شایعاتی درباره یک «پوسته تطبیق‌پذیر» وجود داشت که قرار بود روی همه دستگاه‌ها اجرا شود. آیا این به‌روزرسانی‌ها موقتی بودند تا آن طرح نهایی آماده شود؟

اما واقعیت این اس که هیچ وقت چنین چیزی رخ نداد. به‌روزرسانی سبک نسخه 1709 آخرین آپدیت رسمی ویندوز 10 موبایل بود و پشتیبانی از آن هم در دسامبر 2019 به پایان رسید.

با این حال، ویندوز 10 به طرز چشمگیری موفق بود؛ سلطه بر یک میلیارد دستگاه

واقعاً جالب است که با وجود همه شکست‌هایی که ویندوز 10 تجربه کرد، این سیستم عامل در نهایت به موفقیتی بزرگ رسید. کاربران ویندوز 7 با پایان پشتیبانی روبه‌رو بودند، و مایکروسافت به آن‌ها یک ارتقاء رایگان پیشنهاد داد. برای کسانی که ویندوز 8.1 داشتند، ویندوز 10 مثل یک ناجی واقعی از دست سیستمی بود که خیلی‌ها از آن ناراضی بودند.

فروشگاه مایکروسافت و طرح “پل‌ها” به هدف نرسیدند. پلتفرم جهانی ویندوز (UWP) هم موفق نشد. کاشی‌های زنده کنار گذاشته شدند. کورتانا به کارش پایان داد. نسل اول مرورگر اج نتوانست رقابت کند. پروژه‌های دیگری هم که مخصوص ویندوز 10 بودند، به فراموشی سپرده شدند؛ مثل Paint 3D، نسخه UWP اسکایپ، و اپ وان‌نوت برای ویندوز 10. هدست هولولنز و گوشی‌های ویندوزی هم از صحنه رقابت حذف شدند.

با این حال، هنوز هم از خیلی‌ها می‌شنویم که می‌گویند مایکروسافت باید ویندوز 10 را نباید کنار بگذارد! بخشی از این علاقه زیاد، به ضعف‌هایی برمی‌گردد که ویندوز 11 دارد؛ بعضی از این تفاوت‌ها هم عمداً ایجاد شده‌اند. از زمان معرفی ویندوز 7 در سال 2009، مایکروسافت پیش‌نیازهای سخت‌افزاری سیستم را تغییر نداده بود. حتی خود ویندوز 7 هم در اصل همان پیش‌نیازهایی را طلب می‌کرد که برای ویندوز ویستا در سال 2006 پیشنهاد شده بودند.

در سال 2020، با همه‌گیری کرونا و رشد ناگهانی دورکاری، بازار رایانه‌های شخصی جان تازه‌ای گرفت. همین موضوع انگیزه‌ای شد برای عرضه ویندوز 11. این بار هدف مایکروسافت فقط حل مشکلات نسخه‌های قبلی نبود؛ بلکه می‌خواست مردم را تشویق به خرید رایانه‌های جدید کند. ویندوز 11 با خود پیش‌نیازهای سخت‌افزاری جدیدی آورد: پردازنده‌های جدید، چیپ TPM و فقط نسخه 64 بیتی.

رسیدن به هدف یک میلیارد دستگاه با ویندوز 10، کمی بیشتر از آن چیزی طول کشید که مایکروسافت در ابتدا پیش‌بینی کرده بود؛ آن زمان گفته بودند بین دو تا سه سال. اما در نهایت، به آن عدد رسیدند. مأموریت انجام شد. مایکروسافت توانست از رقابت داخلی با نسخه‌های قدیمی عبور کند و کاربران را در یک نسخه به‌روز و هماهنگ از ویندوز گرد هم بیاورد. روندی که باید دید آیا در نسخه‌های جدیدتر ویندوز هم تکرار خواهد شد یا نه.