خاموشی‌ها، بازار انرژی خصوصی و قاچاق سوخت را شعله‌ور کرد

افزایش بی‌سابقه خاموشی‌ها در ایران، بازار فروش ژنراتور را به شدت داغ کرده است. از دستگاه‌های ۱۵ میلیون تومانی مناسب برای مصارف خانگی تا موتورهای دیزلی چند میلیارد تومانی که برای کارخانه‌های بزرگ استفاده می‌شوند، تقاضا برای این تجهیزات در حال اوج‌گیری است. اما خرید ژنراتور تنها ابتدای راه برای تأمین برق اضطراری محسوب می‌شود؛ زیرا هزینه‌های تأمین سوخت، به خصوص برای صنایع، خود به چالشی بزرگ‌تر تبدیل شده است. صنعتگران در کارگاه‌های متوسط روزانه به ۴۰ تا ۷۰ لیتر گازوئیل نیاز دارند که مجبورند آن را با پرداخت ماهانه حدود ۳۰ میلیون تومان، عمدتاً از طریق بازار قاچاق تهیه کنند.

به گزارش سرویس داخلی رسانه اخبار فناوری تکنا، رئیس شورای هماهنگی شهرک‌های صنعتی سراسر کشور در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده است که قطعی برق در سال گذشته حدود ۲۰ میلیارد دلار خسارت به تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی وارد کرده است. این خسارت‌ها شامل آسیب‌های ناشی از قطع و وصل ناگهانی برق در خطوط تولید پیوسته می‌شود که می‌تواند فرآیند تولید را مختل کرده و آسیب‌های جدی و پرهزینه‌ای به ماشین‌آلات وارد کند. علاوه بر این، به دلیل توقف تولید در بسیاری از واحدهای صنعتی، حدود ۶ میلیارد دلار دیگر نیز از محل کاهش تولید به صنعت کشور زیان وارد شده است. این ارقام نشان‌دهنده ابعاد وسیع آسیب‌های اقتصادی ناشی از ناپایداری شبکه برق است.

قیمت ژنراتورها طیف وسیعی را شامل می‌شود. ژنراتورهای بنزینی ۱۵ میلیون تومانی صرفاً برای روشنایی چند چراغ کوچک مناسب هستند. اما برای یک کارگاه جوشکاری یا یک نانوایی، ژنراتورهای بنزینی با توان خروجی ۸.۵ کیلوواتی نیاز است که قیمتی بین ۱۰۰ تا ۱۸۰ میلیون تومان دارند. ژنراتورهای بنزینی با توان خروجی ۵.۵ تا ۷.۵ کیلوواتی که برای روشنایی منزل یا تأمین برق دستگاه اکسیژن بیماران به کار می‌روند، بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون تومان قیمت دارند. یک فروشنده ژنراتور بیان کرد که مشتریان آن‌ها شامل طیف متنوعی از افراد از مدیر مدرسه و آشپز گرفته تا سوپرمارکت‌ها هستند و با افزایش قطعی برق، تعداد و تنوع آن‌ها نیز بیشتر شده است.

اوایل فروردین ماه، پیش از آغاز قطعی‌های برق، دستگاه‌های خانگی با قیمت ۸۵ تا ۹۵ میلیون تومان تهیه می‌شدند، اما در طول دو ماه گذشته، قیمت آن‌ها حداقل ۱۷ تا ۲۰ درصد افزایش یافته است. این رشد قیمت نشان‌دهنده تقاضای فزاینده در بازار است. ژنراتورهای صنعتی نیز قیمتی بیش از یک میلیارد تومان دارند و رئیس اداره صمت تهران نیز هفدهم اردیبهشت ماه به کارگاه‌ها توصیه کرده بود که کمبود برق را با خرید ژنراتور جبران کنند. ژنراتورهای نیمه صنعتی بنزینی توان خروجی ۱۰ تا ۲۰ کیلووات دارند، در حالی که در مدل‌های صنعتی این توان به دو هزار کیلووات هم می‌رسد و برای کارخانه‌های بزرگ، مراکز داده، معادن و بیمارستان‌های بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ژنراتورهای عظیم اغلب دیزلی هستند و قیمت آنها از یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان آغاز می‌شود.

هزینه یک ژنراتور تنها به قیمت خرید آن محدود نمی‌شود، بلکه هزینه‌های سوخت نیز باید به آن اضافه شود. این سوخت با نرخ آزاد محاسبه می‌شود که عملاً به معنای خصوصی‌سازی انرژی برای صنایع در بخش زیادی از روز است. دستگاه‌های خانگی هر سه ساعت دو لیتر بنزین مصرف می‌کنند و افزایش فشار کاری، مصرف سوخت آن‌ها را بیشتر می‌کند. به این ترتیب، یک ژنراتور خانگی ماهانه حدود ۱۶ لیتر بنزین نیاز دارد. کارگاه‌های صنعتی کوچک با ژنراتورهای بنزینی نیز ممکن است در شرایط پرفشار کاری، ساعتی ۴ لیتر سوخت مصرف کنند؛ یعنی برای هشت روز کار بدون برق، احتمالاً تا ۹۶ لیتر بنزین نیاز خواهند داشت.

خسارات مالی ناشی از قطعی برق برای صنایع بسیار قابل توجه است. یک ژنراتور گازوئیلی کوچک ساعتی ۲۵ لیتر و یک ژنراتور متوسط ۷۰ لیتر در ساعت سوخت نیاز دارد. این ژنراتورها به ترتیب در کارگاه‌ها و ادارات بزرگ، و همچنین در کارخانه‌های متوسط، هتل‌ها و بیمارستان‌های کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرند. در یک قطعی برق سه ساعته در شهرک صنعتی، مصرف سوخت این ژنراتورها به ۷۵ تا ۲۱۰ لیتر گازوئیل می‌رسد. این یعنی برای دو بار قطعی برق هفتگی، بین ۱۲ تا ۳۳ میلیون تومان هزینه مازاد ماهانه بر دوش صنعتگر قرار می‌گیرد. اما مشکل بزرگ‌تر، چگونگی تأمین این سوخت است.

مهدی بستانچی، رئیس شورای هماهنگی شهرک‌های صنعتی سراسر کشور، درباره تأمین سوخت ژنراتورها می‌گوید که سهمیه سوخت در دسترس همه نیست و فرایند دریافت آن بسیار پیچیده است. به همین دلیل، اغلب صنعتگران مجبورند سوخت مورد نیاز خود را به صورت قاچاقی تهیه کنند که این امر مشکلات خاص خود را دارد و قیمت آن از لیتری ۱۲ هزار تومان تا نزدیک ۲۰ هزار تومان متغیر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در مناطق صنعتی، افرادی هستند که سوخت قاچاقی را با تانکر توزیع می‌کنند و صنعتگران برای ژنراتورهای خود از این طریق سوخت تهیه می‌کنند. این وضعیت، علاوه بر افزایش هزینه‌های تولید، به پدیده قاچاق سوخت دامن می‌زند.

بستانچی به خسارت‌های دیگری نیز اشاره می‌کند و می‌گوید که قطع و وصل شدن ناگهانی برق به برخی از صنایع مستقر در شهرک‌های صنعتی آسیب جدی وارد کرده و هزینه‌های تولید را برای بسیاری از آن‌ها افزایش داده است. او تخمین می‌زند که سال گذشته حدود ۲۰ میلیارد دلار از این بابت به صنایع خسارت وارد شده است. این تنها آسیب قطعی برق نیست؛ وی افزود که در تابستان سال گذشته، تولید شهرک‌های صنعتی تا ۵۰ درصد کاهش یافت. مجموعاً در سال گذشته، شش میلیارد دلار فقط به خاطر عدم تولید، به صنعت کشور خسارت وارد شد.

او با تأکید بر اینکه هزینه‌های ثابت تولیدکننده تغییر نمی‌کند، خاطرنشان می‌کند که کاهش تولید به همان نسبت باعث افزایش قیمت تمام شده محصولات می‌شود. این افزایش قیمت‌ها، چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم، بر قیمت نهایی کالاها تأثیر می‌گذارد و در نهایت به مصرف‌کنندگان تحمیل می‌شود. این چرخه مخرب نشان‌دهنده آن است که بحران برق نه تنها صنعت را دچار زیان می‌کند، بلکه به طور مستقیم بر قدرت خرید مردم و وضعیت معیشت آن‌ها نیز تأثیر منفی می‌گذارد و فشار اقتصادی را تشدید می‌نماید.