هوش مصنوعی چیست و چگونه کار می‌کند؟

هوش مصنوعی (AI) در دهه گذشته به طور فزاینده‌ای به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شده است. این فناوری در زمینه‌های مختلفی، از شخصی‌سازی فیدهای شبکه‌های اجتماعی گرفته تا پیشرفت‌های پزشکی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما در حالی که شرکت‌های بزرگ فناوری و دولت‌ها برای پیشرو بودن در توسعه هوش مصنوعی رقابت می‌کنند، منتقدان نسبت به سوءاستفاده‌های احتمالی، پیچیدگی‌های اخلاقی و تأثیرات زیست‌محیطی این فناوری هشدار داده‌اند.

هوش مصنوعی چیست و چه کاربردی دارد؟

هوش مصنوعی به رایانه‌ها امکان می‌دهد تا یاد بگیرند و مسائل را به شیوه‌ای حل کنند که شبیه به انسان به نظر می‌رسد. با این حال، رایانه‌ها قادر به تفکر، همدلی یا استدلال نیستند.

اما دانشمندان سیستم‌هایی را توسعه داده‌اند که می‌توانند وظایفی را انجام دهند که معمولاً به هوش انسانی نیاز دارند و سعی می‌کنند روش کسب و استفاده از دانش را در انسان تقلید کنند. برنامه‌های هوش مصنوعی می‌توانند مقادیر زیادی از داده‌ها را پردازش کرده، الگوها را شناسایی کنند و از دستورالعمل‌های دقیق برای استفاده از این اطلاعات پیروی کنند.مثلا هوش مصنوعی می‌تواند بر اساس خریدهای قبلی یک خریدار آنلاین، محصولات مورد علاقه او را پیش‌بینی کرده و پیشنهاد دهد. این فناوری در دستیارهای صوتی مانند سیری اپل و الکسا آمازون به کار می‌رود و همچنین در توسعه سیستم‌های خودروهای خودران نقش دارد.

هوش مصنوعی همچنین به پلتفرم‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، تیک‌تاک و X کمک می‌کند تا تصمیم بگیرند چه پست‌هایی را به کاربران نشان دهند. سرویس‌های استریم موسیقی مانند اسپاتیفای و دیزر نیز از هوش مصنوعی برای پیشنهاد آهنگ‌ها استفاده می‌کنند.

دانشمندان همچنین از هوش مصنوعی برای شناسایی سرطان‌ها، تسریع تشخیص‌ها و کشف داروهای جدید بهره می‌برند.

برنامه‌های هوش مصنوعی مولد مانند ChatGPT، DeepSeek و Midjourney چه هستند؟

هوش مصنوعی مولد برای تولید محتوای جدیدی استفاده می‌شودکه می‌تواند شبیه به محتوای تولید شده توسط انسان باشد. سیستم های هوش مصنوعی مولد این کار را با یادگیری از مقادیر وسیعی از داده‌های موجود، مانند متون و تصاویر آنلاین، انجام می‌دهند.

ChatGPT و رقیب چینی آن DeepSeek  دو ابزار محبوب در این حوزه هستند. Midjourney نیز می‌تواند تصاویر را بر اساس توصیفات متنی ساده ایجاد کند.

سیستم‌های به اصطلاح “چت‌بات‌ها” مانند Gemini گوگل یا Meta AI می‌توانند مکالمات متنی با کاربران داشته باشند.

*چت‌بات هوش مصنوعی مولد Grok، ساخته ایلان ماسک، می‌تواند برای کاربران X (توییتر سابق) که هزینه اشتراک پرداخت می‌کنند، تصاویر ایجاد کند.

هوش مصنوعی مولد همچنین برای تولید ویدئوها و موسیقی با کیفیت بالا استفاده می‌شود.

آهنگ‌هایی که سبک یا صدای هنرمندان مشهور را تقلید می‌کنند، در برخی موارد موجب سردرگمی هواداران درباره اصالت آن‌ها شده‌اند.

چرا هوش مصنوعی بحث‌برانگیز است؟

در حالی که کارشناسان پتانسیل هوش مصنوعی را تأیید می‌کنند، برخی از آن‌ها نگران پیامدهای رشد سریع آن هستند.

صندوق بین‌المللی پول (IMF) هشدار داده که هوش مصنوعی ممکن است بر ۴۰٪ از مشاغل تأثیر بگذارد و نابرابری مالی را تشدید کند.

جفری هینتون، یکی از پیشگامان هوش مصنوعی، ابراز نگرانی کرده که سیستم‌های پیشرفته هوش مصنوعی می‌توانند حتی باعث انقراض انسان شوند – ادعایی که توسط یان لوکان، دیگر متخصص هوش مصنوعی، رد شده است.

منتقدان همچنین به احتمال تولید اطلاعات نادرست یا تبعیض علیه برخی گروه‌های اجتماعی اشاره می‌کنند.

این به این دلیل است که بخش عمده‌ای از داده‌های آموزشی هوش مصنوعی از منابع عمومی، از جمله پست‌های شبکه‌های اجتماعی، استخراج می‌شود که ممکن است شامل تعصباتی مانند نژادپرستی یا جنسیت‌گرایی باشند.

برخی نمونه‌های بحث‌برانگیز عبارتند از:

• فیسبوک در سال‌های گذشته مجبور شد بابت اشتباهی که در آن هوش مصنوعی مردان سیاه‌پوست را “نخستی‌سانان” برچسب‌گذاری کرده بود، عذرخواهی کند.
• توییتر تأیید کرد که الگوریتم برش تصویر آن دارای سوگیری نژادی است.

در حالی که برنامه‌های هوش مصنوعی در حال پیشرفت هستند، همچنان دچار خطا می‌شوند. همچنین سیستم‌های هوش مصنوعی مولد به “توهم‌زایی” و ارائه اطلاعات نادرست به جای واقعیت، مشهور هستند.

تأثیر هوش مصنوعی بر محیط زیست چیست؟

مشخص نیست که سیستم‌های هوش مصنوعی چه مقدار انرژی مصرف می‌کنند، اما برخی محققان تخمین زده‌اند که این صنعت ممکن است به زودی به اندازه کل کشور هلند برق مصرف کند.

ساخت تراشه‌های رایانه‌ای پرقدرت مورد نیاز برای اجرای برنامه‌های هوش مصنوعی نیز، به مقدار زیادی برق و آب نیاز دارد.

افزایش تقاضا برای خدمات هوش مصنوعی مولد منجر به افزایش مراکز داده شده است. این مراکز عظیم که شامل هزاران سرور هستند، مقدار قابل‌توجهی انرژی مصرف کرده و به حجم زیادی از آب برای خنک‌سازی نیاز دارند.

برخی شرکت‌های فناوری بزرگ روی روش‌هایی برای کاهش مصرف آب یا استفاده مجدد از آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اما نگرانی‌هایی وجود دارد که هوش مصنوعی ممکن است بحران کمبود آب را تشدید کند.

چه قوانینی برای هوش مصنوعی وجود دارد؟

برخی دولت‌ها مقرراتی برای کنترل هوش مصنوعی وضع کرده‌اند. اتحادیه اروپا سیستم‌های پرخطر را محدود کرده و برخی کاربردهای هوش مصنوعی را ممنوع کرده است.  چین توسعه‌دهندگان را به مدیریت صحیح اطلاعات و رعایت سانسور ملزم کرده است.  بریتانیا و آمریکا مؤسسات ایمنی هوش مصنوعی را برای شناسایی خطرات و ارزیابی مدل‌های پیشرفته ایجاد کرده‌اند. این دو کشور در سال ۲۰۲۴ توافقی برای آزمایش ایمن هوش مصنوعی امضا کردند اما در ۲۰۲۵ اعلامیه بین‌المللی هوش مصنوعی را امضا نکردند. برخی کشورها، از جمله بریتانیا، با استفاده از هوش مصنوعی در تولید دیپ‌فیک و محتوای غیرقانونی مقابله می‌کنند.