گنبد آهنین آمریکا چیست و چگونه کار می‌کند؟

دولت ترامپ با صدور فرمان اجرایی جدیدی به دنبال توسعه سامانه‌ای جامع برای دفاع موشکی به نام گنبد آهنین در خاک ایالات متحده است.

به گزارش تکناک، این تصمیم که از سوی آژانس دفاع موشکی آمریکا (MDA) به بحث گذاشته شده، واکنش‌های گسترده‌ای را در محافل سیاسی و نظامی به همراه داشته است. اکنون این پرسش مطرح است که سامانه گنبد آهنین آمریکا چگونه کار خواهد کرد و چه چالش‌هایی پیش روی آن قرار دارد؟

چالش‌های امنیتی و مفهوم نابودی حتمی متقابل

از اواسط دهه ۱۹۶۰، مفهوم نابودی حتمی متقابل (MAD) به عنوان راهبرد اصلی در تفکر نظامی مطرح بوده است. این نظریه بر این اصل استوار است که هیچ کشوری جرئت نخواهد کرد یک حمله هسته‌ای گسترده یا حتی محدود علیه دشمن خود انجام دهد، چراکه در نتیجه آن، حمله متقابل سهمگینی صورت خواهد گرفت که در نهایت، دو طرف را به نابودی خواهد کشاند و یک سناریوی آخرالزمانی رقم خواهد زد که در آن هیچ‌کس زنده نخواهد ماند.

مشکل MAD این است که علاوه بر نگاه داشتن جهان در وضعیتی مداوم از تهدید مرگبار، هیچ‌گاه یک راهبرد حساب‌شده نبوده است. بلکه بیشتر به عنوان پذیرش یک وضعیت غیرقابل‌تحمل و لاینحل مطرح شده که در آن، تنها گزینه ممکن کاهش خطر آغاز تصادفی یک جنگ هسته‌ای یا جلوگیری از اقدامات غیرقابل پیش‌بینی بوده است.

با گذر زمان، این معادله پیچیده‌تر شده است. پنج قدرت رسمی هسته‌ای، یعنی ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه و چین، شاهد پیوستن هند، پاکستان، اسرائیل و کره شمالی به این مجموعه بوده‌اند، هرچند تنها اسرائیل احتمالاً بمب‌های هیدروژنی در زرادخانه خود دارد. از سوی دیگر، فناوری‌های تسلیحاتی نیز تکامل یافته‌اند و اکنون شامل سلاح‌های فضایی، موشک‌های کروز پیشرفته، موشک‌های هایپرسونیک، پهپادهای دوربرد با قابلیت حمل محموله‌های استراتژیک و نسل‌های جدیدی از موشک‌های هسته‌ای می‌شوند.

توسعه فناوری‌های تسلیحاتی و افزایش تهدیدات جهانی

در کنار این پیشرفت‌ها، عوامل دیگری نیز بر پیچیدگی امنیت جهانی افزوده‌اند: فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تلاش روسیه برای حفظ موقعیت خود به عنوان یک قدرت هسته‌ای در حالی که اقتصادی در حد کانادا دارد، درگیری این کشور در جنگ متعارف اوکراین، تلاش چین برای تبدیل‌شدن به یک قدرت جهانی یا حداقل یک هژمون منطقه‌ای، . همه این متغیرها، امنیت جهانی را به مسئله‌ای حساس‌تر از همیشه تبدیل کرده‌اند.

برای ایالات متحده، این وضعیت دو چالش اساسی ایجاد کرده است: چگونه می‌توان تهدید جنگ هسته‌ای را مدیریت کرد، حتی در دنیایی که ذخایر تسلیحاتی کاهش یافته است؟ و چگونه می‌توان از سرزمین آمریکا در برابر حملات هسته‌ای، چه در قالب حملاتی محدود و چه در سطحی گسترده، دفاع کرد؟

این چالش‌ها جدید نیستند، همان‌گونه که MAD یک مفهوم مدرن به شمار نمی‌رود. حتی یونانیان باستان نیز درک کرده بودند که جنگ‌های میان دولت‌شهرها می‌تواند به نابودی هر دو طرف منجر شود. از دیرباز، دولت‌ها در جستجوی راه‌هایی برای دفاع در برابر تهاجم بوده‌اند، خواه از طریق ساخت قلعه‌ها و استحکامات دفاعی، استقرار توپخانه‌های ساحلی، توسعه سامانه‌های هشدار زودهنگام و رادار، یا ایجاد ارتش‌های گسترده و نیروی دریایی قدرتمند.

آنچه دولت ترامپ به دنبال آن است، از عنوان آن کاملاً مشخص است: یک سامانه دفاع موشکی مشابه سامانه گنبد آهنین  اسرائیل. البته، آمریکا قصد ندارد گنبد آهنین  را مستقیماً به کار گیرد، چراکه این سامانه برای رهگیری موشک‌های کوتاه‌برد طراحی شده و تنها مناطق محدودی را پوشش می‌دهد. استفاده از گنبد آهنین  برای حفاظت از چهارمین کشور پهناور جهان، مانند تلاش برای قطع یک درخت غول‌پیکر با چاقوی جیبی خواهد بود.

با استناد به درخواست اطلاعاتی (RFI) که توسط MDA منتشر شده، می‌توان دیدگاه دقیق‌تری درباره این سامانه به دست آورد؛ هم از طریق مشخصات تعریف‌شده برای آن و هم از تحلیل بازه زمانی در نظر گرفته‌شده برای اجرای پروژه.

سامانه دفاعی گنبد آهنین  در آمریکا: گسترش فناوری‌های موشکی و چالش‌های آن

گنبد آهنین  برای ایالات متحده به معنای توسعه فناوری‌های موجود در سامانه‌های دفاع موشکی با قابلیت‌های پیشرفته‌تر است. با اینکه بسیاری از مردم از این موضوع اطلاع ندارند، اما آمریکا در حال حاضر شبکه‌ای متشکل از بیش از ۴۰ سامانه رهگیری موشکی را در Fort Greeley، واقع در نزدیکی Fairbanks در آلاسکا، و پایگاه فضایی Vandenberg در کالیفرنیا مستقر کرده است. این سامانه‌ها به موشک‌هایی مجهز هستند که از فناوری kinetic kill vehicles بهره می‌برند و قادرند موشک‌های مهاجم را شناسایی و تنها از طریق نیروی برخورد منهدم کنند.

این سامانه‌های رهگیر، هرچند توانایی مقابله با یک حمله هسته‌ای گسترده را ندارند، اما می‌توانند تهدیدهای محدود از سوی کشورهایی مانند کره شمالی یا ایران را خنثی کرده و همچنین از بروز حملات تصادفی برخی قدرت‌های دیگر جلوگیری کنند. افزون بر این، پنتاگون در حال توسعه سریع شبکه‌های حسگرهای مداری و سامانه‌های مبتنی بر AI برای شناسایی و رهگیری موشک‌های بالستیک قاره‌پیما، کروز و مافوق صوت است.

اهداف و قابلیت‌های سامانه جدید

مطابق با RFI، سامانه دفاعی جدید برای مقابله با موشک‌های بالستیک، مافوق صوت، کروز پیشرفته و سایر تهدیدات هوایی نوین طراحی شده است. این سامانه با هدف تأمین بازدارندگی و دفاع، نه‌تنها برای حفاظت از جان مردم، بلکه برای صیانت از زیرساخت‌های حیاتی و ظرفیت‌های حمله متقابل ایالات متحده توسعه می‌یابد. اجرای این پروژه مستلزم تسریع در استقرار شبکه‌های فضایی رهگیری موشک‌های بالستیک و مافوق صوت است. این سامانه‌ها، از طریق حسگرهای مداری، موشک‌های مهاجم را از لحظه پرتاب رهگیری کرده و ناوگانی از رهگیرهای مستقر در مدار را برای انهدام آن‌ها در فاز اولیه پرتاب هدایت خواهند کرد.

علاوه بر این، یک لایه دفاعی ثانویه برای مقابله با موشک‌هایی که به قلمرو ایالات متحده نزدیک می‌شوند، طراحی خواهد شد. این لایه شامل سامانه‌های رهگیری متعارف و همچنین اقدامات غیر جنبشی نظیر جمینگ، لیزرهای پرقدرت و سایر سلاح‌های مبتنی بر انرژی هدایت‌شده خواهد بود. همچنین، یکی از اهداف کلیدی این سامانه، قابلیت انهدام موشک‌های دشمن حتی پیش از پرتاب آن‌ها است.

چالش‌های فنی و ملاحظات اجرایی

هیچ‌یک از اهداف این پروژه فراتر از فناوری‌های موجود نیست، اما اجرای کامل آن مستلزم بهره‌گیری از یک سامانه هوشمند با توانایی هماهنگی در مقیاس وسیع خواهد بود. رهگیری موشک‌ها از طریق سامانه‌های زمینی، امری تثبیت‌شده است و سامانه‌های رهگیری مستقر در دریا نیز به سطحی از پیشرفت رسیده‌اند که توانایی مقابله با اهداف فضایی را نیز دارند.

به‌عنوان نمونه، سامانه Aegis ایالات متحده نشان داده که می‌تواند در شرایط موردنیاز، ماهواره‌های مداری را نیز هدف قرار دهد. افزون بر این، سلاح‌های لیزری از نظر برد، دقت و توان تخریب در حال پیشرفت مداوم هستند. حتی در صورتی که این سلاح‌ها قادر به انهدام کامل اهداف نباشند، می‌توانند عملکرد آن‌ها را مختل کرده یا سامانه‌های الکترونیکی حساس را از کار بیندازند.

بااین‌حال، یکی از چالش‌های عمده در این طرح، استفاده از سامانه‌های رهگیری فضایی است. از منظر فنی، استقرار موشک‌های رهگیر در مدار زمین برای مقابله با تهدیدات، چالش‌های بزرگی ندارد، اما محدودیت‌های مکانیک مداری، نیاز به تعداد بالایی از این سامانه‌ها را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. همچنین، حفظ امنیت ماهواره‌های رهگیر، حسگرهای مداری و زیرساخت‌های ارتباطی در برابر حملات ضدماهواره‌ای دشمن، مسئله‌ای کلیدی خواهد بود. در کنار این چالش‌ها، تهدیدهای ناشی از فریب‌های جنگی و اقدامات استتاری دشمن نیز از جمله موانعی هستند که باید برای مقابله با آن‌ها، راهکارهای مؤثری در نظر گرفته شود.

حسگرهای مداری با محدودیت‌های خاص خود مواجه‌اند. موشک‌های هایپرسونیک و کروز، به دلیل امضای حرارتی ضعیف، از مدار زمین‌ایستا به‌راحتی قابل شناسایی نیستند؛ ازاین‌رو، هر سامانه حسگر آینده نیازمند منظومه‌ای از ماهواره‌های مدار پایین زمین خواهد بود. چالش دیگر، ایجاد یک شبکه فرماندهی و کنترل پیچیده‌تر از هر نمونه موجود است که برای مدیریت حجم گسترده داده‌ها، ناگزیر به بهره‌گیری گسترده از هوش مصنوعی خواهد بود.

یکی از نکات کلیدی در گنبد آهنین آمریکا، جدول زمانی اجرای آن است. نخستین نمایش این سامانه تا پایان سال ۲۰۲۶ برنامه‌ریزی شده، اما حتی تا انتهای دوره دوم ترامپ نیز امکان تکمیل بخش قابل‌توجهی از آن یا زیرساخت‌های مرتبط وجود نخواهد داشت. بااین‌حال، ممکن است اجرای تدریجی آن به استقرار سپری محدود تا سال ۲۰۲۹ منجر شود که بتواند سواحل اقیانوس آرام را پوشش داده و بر تهدیدات مشخصی تمرکز کند.

سپری قدرتمند در برابر تهدیدات محدود

تمامی این موارد بدون درنظر گرفتن پیچیدگی‌های سیاست داخلی و روابط بین‌الملل بررسی شده‌اند. به‌عنوان نمونه، اگر گنبد آهنین آمریکا به موفقیت برسد، ممکن است برخی کشورها آن را تهدیدی تلقی کرده و به رقابت تسلیحاتی برای غلبه بر آن روی آورند. برخی مقامات روسیه نیز نشانه‌هایی از چنین رویکردی بروز داده‌اند. بااین‌حال، در چنین مواردی، اقدام اولیه موجب واکنشی متقابل شده و این چرخه ادامه می‌یابد، چراکه تلاش برای خنثی‌سازی یک سامانه دفاعی، خود می‌تواند تأییدی بر ضرورت وجود آن تلقی شود.

مسئله دیگری که مطرح است، کارایی این سامانه است. برخی منتقدان بر این باورند که سیستم‌های رهگیر، در بهترین حالت، تنها ۵۰ درصد موفقیت دارند. بااین‌حال، طرفداران این برنامه معتقدند که این نرخ، در مقایسه با استانداردهای دفاعی، سطح بالایی از موفقیت محسوب می‌شود. افزون بر این، هدف از چنین سامانه‌ای لزوماً خنثی‌سازی کامل یک حمله نیست، بلکه ایجاد عدم اطمینان در ذهن دشمن و افزایش هزینه‌های تهاجم است، که در نهایت بازدارندگی را تقویت می‌کند.

یکی دیگر از عوامل کلیدی در این پروژه، انگیزه دولت ترامپ از توسعه این سپر دفاعی است. برخی تحلیلگران بر این باورند که ترامپ، مشابه ریگان، نگاه انتقادی به تسلیحات هسته‌ای دارد و سیاست خلع سلاح را دنبال می‌کند. در چنین سناریویی، یکی از پاسخ‌های احتمالی به واکنش سایر کشورها می‌تواند اتخاذ راهبرد ریگان باشد؛ یعنی ارائه این فناوری به سایر کشورها، با این استدلال که بی‌اثر شدن تسلیحات هسته‌ای، دلیل وجودی آن‌ها را از بین برده و در نتیجه، انگیزه‌ای برای مقابله با این سامانه باقی نمی‌گذارد.

صرف‌نظر از سرنوشت این طرح، اجرای آن چالش‌های پیچیده‌ای در ابعاد مختلف خواهد داشت. این پروژه نیازمند رویکردهای چندلایه برای مقابله با تهدیدات گوناگون در سطح بین‌قاره‌ای خواهد بود و حتی در بهترین حالت نیز یک راهکار جامع نخواهد بود، چراکه همواره روش‌های جدیدی برای حمله و تهدید وجود دارند که هیچ سامانه دفاعی به‌تنهایی قادر به مقابله با تمامی آن‌ها نخواهد بود.

بااین‌حال، با توجه به ماهیت ضربتی این برنامه، انتظار می‌رود که طی ماه‌های آینده تصویر روشن‌تری از مراحل توسعه و مسیر پیش‌روی آن به دست آید.

نوشته گنبد آهنین آمریکا چیست و چگونه کار می‌کند؟ اولین بار در تک ناک - اخبار تکنولوژی روز جهان و ایران. پدیدار شد.